Dementia ( sa sút trí tuệ) là một tập hợp những triệu chứng gây ra bởi những rối loạn ảnh hưởng đến não bộ. Dementia ảnh hưởng đến suy nghĩ, hành vi và khả năng thực hiện những công việc hằng ngày.
Các dấu hiệu của chứng Dementia là mất khả năng thực hiện những sinh hoạt thường ngày do hậu quả của sự suy giảm khả năng nhận thức
Chứng Dementia được chẩn đoán một khi có ít nhất 2 chức năng nhận thức bị suy kém trầm trọng. Chức năng nhận thức bị ảnh hưởng có thể là trí nhớ, kỷ năng ngôn ngữ, thông đạt tin tức, kỷ năng không gian, phán đoán và tập trung. Người mắc chứng Dementia có thể gặp khó khăn trong việc giải quyết vấn đề và kiểm soát cảm xúc của họ.
Triệu chứng của bệnh mất trí Dementia tùy thuộc vào nguyên nhân và vị trí bị thương tổn của não bộ.
Với nhiều loại bệnh mất trí Dementia, một vài tế bào thần kinh bị gián đoạn chức năng, mất sự kết nối với những tế bào khác và chết. Căn bệnh gây chứng mất trí Dementia thường lan rộng dần trong não bộ và do vậy những triệu chứng sẽ trở nên tồi tệ hơn theo thời gian
Ai bị bệnh Dementia?
1. Yếu tố tuổi tác:
Dementia có thể xảy ra ở bất cứ người nào, nhưng nguy cơ tăng cao là do yếu tố tuổi tác. Hầu hết những người mắc chứng dementia là người già, nhưng điếu quan trọng và nên nhớ rằng không phải tất cả những người già đều mắc chứng Dementia. Dementia không phải là một phần bình thường ở tuổi già mà là gây ra bởi bệnh ở não bộ. Dù hiếm nhưng vẫn có một số ít người dưới độ tuổi 65 bị mắc chứng Dementia.
Dementia có thể xảy ra ở bất cứ người nào, nhưng nguy cơ tăng cao là do yếu tố tuổi tác. Hầu hết những người mắc chứng dementia là người già, nhưng điếu quan trọng và nên nhớ rằng không phải tất cả những người già đều mắc chứng Dementia. Dementia không phải là một phần bình thường ở tuổi già mà là gây ra bởi bệnh ở não bộ. Dù hiếm nhưng vẫn có một số ít người dưới độ tuổi 65 bị mắc chứng Dementia.
2. Yếu tố di truyền:
Chỉ có vài trường hợp rất hiếm của chứng mất trí Dementia là do yếu tố di truyền, gây ra bởi một sự đột biến đặc thù của gene. Tuy nhiên trong hầu hết những trường hợp Dementia cho dù không thấy có sự liên hệ với những genes đột biến nầy, nhưng những người có bệnh sử gia đình thì nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn.
3. Yếu tố sức khỏe và nếp sống:
Sức khỏe và nếp sống hằng ngày cũng có thể đóng một vai trò trong nguy cơ sinh bệnh. Những người mắc chứng cao huyết áp, kém vận động thể lực và tinh thần có nhiều nguy cơ sinh bệnh hơn.
Nguyên nhân gây bệnh Dementia:
Có nhiều bệnh khác nhau gây ra chứng Dementia. Lý do tại sao phát triển căn bệnh nầy thì chưa được biết rõ. Một vài hình thái bệnh thông thường bao gồm:
1. Alzheimer’s disease:
Đây là dạng phổ thông nhất của chứng Dementia, chiếm khoảng chừng 2/3 trường hợp. Gây ra bởi một sự suy giảm từ từ khả năng nhận thức, thường bắt đầu bằng những dấu hiệu giảm sút trí nhớ.
Alzheimer’s disease đặc trưng bởi hai bất thường hiện diên trong não bộ, đó là những mãng amyloid và những mớ sợi thần kinh (neurofibrillary tangles) Những mãng amyloid và những mớ sợi thần kinh nầy gây gián đoạn sự giao tiếp giữa các tế bào não và chúng cũng có thể hủy hoại các tế bào não.
2. Vascular Dementia:
Bệnh mất trí do tổn thương mạch máu não, tổn thương có thể gây ra bởi một tai biến duy nhất hay do nhiều đợt tai biến nhẹ được lập đi lập lại nhiều lần (mini-stroke). Những đợt tai biến nhẹ nầy cũng được gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua (transcient ischaemic attacks).
Mất trí do tổn thương mạch máu (Vascular Dementia) được chẩn đoán một khi có chứng cớ của bệnh mạch máu ở não bộ đi kèm với suy giảm nhận thức làm ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày. Triệu chứng của bệnh mất trí do tổn thương mạch máu có thể bắt đầu ngay tức thì sau một cơn tai biến hay có thể bắt đầu từ từ. Sự khác biệt về triệu chứng tùy thuộc vào vị trí cũng như kích cỡ tổn thương của não bộ.
3. Lewy body disease:
Bệnh Lewy body có đặc điểm là sự hiện diện của những thể Lewy trong não bộ. Những thể Lewy là những cụm đạm bất thường (protein alpha-synucleine) phát triển bên trong những tế bào thần kinh.
Những bất thường nầy xảy ra ở những vùng đặc thù của não bộ làm thay đổi sự vận động, suy nghĩ và hành vi. Những người bệnh này có thể trải nghiệm những thay đổi lớn về tập trung và suy nghĩ. Ảo giác về thị giác cũng còn là triệu chứng phổ biến.
Có ba rối loạn trùng lấp nhau có thể bao gồm với bệnh Lewy body:
- Chứng mất trí Dementia với thể Lewy (Dementia with Lewy bodies)
- Bệnh Parkinson (Parkinson’s disease)
- Bệnh mất trí Parkinson (Parkinson’s disease dementia )
Một khi những triệu chứng vận động xuất hiện đầu tiên thì thường được chẩn đoán là bệnh Parkinson. Như đã được biết, Parkinson là một căn bệnh mà đa số bệnh nhân sẽ mắc chứng mất trí nhớ Dementia.
Bệnh thể Lewy thỉnh thoảng cùng xảy ra với chứng mất trí Alzheimer và/hay với chứng mất trí mạch máu.
4. Chứng mất trí vùng trán- thái dương (frontaotemporal dementia):
Chứng mất trí nầy có liên quan đến những tổn thương não bộ ở vùng trán và vùng thái dương. Triệu chứng thường bắt đầu trong độ tuổi 50-60, cũng có ít trường hợp xảy ra ở độ tuổi sớm hơn.
Có hai cách trình bệnh của chứng mất trí nầy:
- Triệu chứng về hành vi (behavioural symptoms) và thay đổi nhân cách (personality changes) do thùy trán bị tổn thương.
- Suy ngôn ngữ (language impairments) do thùy thái dương bị tổn thương
Tuy nhiên cũng có khi triệu chứng trùng lấp giữa hai triệu chứng trên do tổn thương ở cả hai vùng cùng một lúc.
Do thùy trán của não bộ kiểm soát sự phán đoán và hành vi xã hội, những bệnh nhân bị tổn thương ở vùng trán thường có những vấn đề duy trì hành vi phù hợp với xã hội. Họ có thể thô lỗ, lơ đãng những trách nhiệm bình thường, có thể lập đi lập lại, hung hăng, tỏ ra thiếu sự ức chế, hay hành động một cách bốc đồng.
Mất trí ảnh hưởng đến ngữ nghĩa (tổn thương ở thùy thái dương) liên quan đến một sự mất dần nghĩa chữ, có vấn đề trong việc tìm chữ, nhớ tên người và gặp khó khăn để hiểu rõ ngôn ngữ.
Có phải là mất trí Dementia?
Có một số điều kiện tạo ra những triệu chứng tương tự như bệnh sa sút trí tuệ. Những điều kiện nầy thường có thể điều trị khỏi. Chúng bao gồm thiếu sinh tố và kích thích tố, trầm cảm, phản ứng phụ của thuốc và bướu não. Điều quan trọng là cần định bệnh ngay trong giai đoạn còn sớm lúc mà những triệu chứng đầu tiên xuất hiện để bảo đảm rằng người bệnh sẽ được chữa trị khỏi.
Nếu triệu chứng là do nguyên nhân bệnh sa sút trí tuệ thì việc chẩn đoán sớm giúp tiếp cận được những trợ giúp, cũng như thông tin và dược liệu diều trị sẵn có.
Kết luận:
Cách trình bệnh sa sút trí tuệ thường khác nhau do sự khác biệt nguyên nhân, mức độ và vùng não bộ bị tổn thương.
Những dấu hiệu đầu tiên có thể bao gồm:
- Giảm sút trí nhớ tiến triển và thường xuyên
- Nhầm lẫn
- Thay đổi nhân cách
- Sự thờ ơ và lãng tránh
- Mất khả năng thực hiện những công việc thường nhật
Nguyên nhân gây bệnh thì chưa được biết rõ (như trong trường hợp mất trí Alzhemer và mất trí Lewy body) cho nên chưa có đề ra phương cách phòng ngừa rõ ràng cụ thể. Tuy nhiên, điều trị những nguy cơ dẫn tới tai biến mạch máu não (stroke) có thể giúp ngăn ngừa phần nào chứng mất trí vascular dementia.
Trong thời điểm hiện tại hầu hết những hình thức của bệnh sa sút trí tuệ chưa có phương cách chữa trị dứt điểm. Tuy nhiên một vài dược phẩm đã được tìm ra nhằm giảm thiểu những triệu chứng. Hổ trợ cũng là điều quan trọng, trợ giúp cho gia đình, bạn bè và những người chăm sóc có thể tạo nên sự khác biệt một cách tích cực trong việc xử lý căn bệnh
