Những kiến thức và nghiên cứu về cholesterol
và công dụng của thuốc giảm cholesterol, statin, tưởng là đúng như chân lý,
nhưng cũng có lúc được xem như là một sự lường gạt trắng trợn nhất trong lịch
sử y khoa.
Mọi người ai ai cũng
hiểu một cách đơn giản, cholesterol có hai loại HDL (high-density lipoprotein)
và LDL (low-density lipoprotein), và, HDL là loại “tốt” còn LDL là loại “xấu”.
Cholesterol là lý do quan trọng nhất gây ra bệnh tim mạch.
Như thế thì có gì sai?
Trước hết ngay trong
cách phân loại, nghe không được ổn cho lắm, vì thật ra chỉ có một loại
cholesterol duy nhất. Cholesterol rất cần để xây dựng nên tất cả màng tế bào
trong cơ thể, nhất là các tế bào thần kinh. Trên 70% cholesterol do lá gan sản
xuất ra và 30% đến từ thức ăn. Vì thế, một vài quả trứng gà cuối tuần, chả ăn
nhằm gì đến lượng cholesterol cả.
Từ cholesterol, cơ thể
biến chế ra tất cả các loại hormone sinh lý cũng như Vitamin D rất cần cho cơ
thể. Hai cái tên HDL và LDL thật ra chỉ để phân loại các protein chuyên chở
cholesterol mà thôi. HDL chuyên chở cholesterol thừa về lá gan để recycle lại
vì thế được xem là “tốt”, còn LDL ngược lại, chuyên chở cholesterol từ lá gan
ra ngoài và “bị” xem là “xấu”.
Những nghiên cứu mới
đây cho thấy người có lượng cholesterol HDL cao vẫn bị bệnh tim mạch, trong khi
đó trên 60% những trường hợp bị đột quỵ tim, nạn nhân có lượng LDL cũng như
tổng số cholesterol hoàn toàn bình thường.
Đúng là khi tổng số
cholesterol cao thì nguy cơ bị bệnh tim mạch cũng tăng nhưng điều ấy không đủ
để kết luận cholesterol là nguyên nhân gây ra bệnh tim mạch. Trong tự nhiên, có
rất nhiều sự kiện xảy ra song song với nhau nhưng không có một mối liên hệ nào
giữa hai bên cả. Ví dụ, hai chiếc xe chạy song song trên xa lộ, không có nghĩa
là hai người lái xe có liên hệ với nhau, không phải chiếc xe nầy “xúi” chiếc
kia chạy theo, và không có nghĩa là cả hai chiếc xe sẽ đến cũng một điểm.
Bệnh tim mạch xảy ra
do nhiều nguyên nhân khác nhau, mà trong đó cholesterol chỉ là một và có thể
chỉ là tòng phạm bất đắc dĩ mà thôi. Có 14 lý do khác nhau gây ra bệnh tim mạch
bao gồm, hút thuốc lá, bệnh tiểu đường, cao huyết áp, gia đình có người bị bệnh
tim mạch, trên cân và không vận động thể dục thể thao.
Hiểu đơn giản rằng khi
cholesterol tăng cao sẽ làm nghẽn mạch máu là một sự hiểu lầm to lớn. Chúng ta
thường được minh họa rằng, thì, là mạch máu bị lở loét và do cholesterol đóng
vào đó lâu ngày làm cho nghẽn lại, đại khái giống như nghẽn ống nước vì chất
dơ. Thật ra, sự hư hại của mạch máu bắt đầu ngay từ phía bên trong vách tường
của mạch máu chứ không phải là bị lở từ bên ngoài vào. Trước hết, một số tế bào
bên trong vách mạch máu bị oxide hóa và chết do 14 lý do kể trên hay chỉ vì già
yếu. Kế đến, những nguyên vật liệu cần phải huy động để trám vào chỗ trống ấy gồm
có cholesterol, calcium, và chất sợi fibrous tissue. Nếu nguyên do gây ra sự
hao mòn của tế bào tiếp tục, chỗ trám sẽ phình ra từ bên trong, giống như ruột
xe đạp hay bong bóng bị phình từ một chỗ yếu, và cuối cũng sẽ bể. Những mảnh
vụn sẽ chạy đến những mạch máu nhỏ hơn và làm nghẽn động mạch cấp tính. Ví dụ
khác dễ hiểu, ổ gà trên mặt đường sanh ra do cấu trúc đất đá bên dưới bị sụp lở
chứ không phải do xe chạy qua chạy lại làm hư hại mặt đường! Nói như thế, việc
các xe chuyên chở cholesterol chạy qua chạy lại trong mạch máu, chẳng phải là
nguyên do đầu tiên gây ra chuyện lở mạch máu. Dĩ nhiên, một khi chỗ lở bị bung
ra thì sự nghẽn mạch máu càng tăng, HDL hay LDL cũng thế mà thôi, giống như,
một khi ổ gà lớn làm sụp đường thì tai nạn lưu thông xảy ra, bất kỳ là xe lớn
hay xe nhỏ.
Trong nhóm protein
chuyên chở cholesterol, có một chủng loại cực nhỏ gọi là Lipoprotein (a) hay Lp
(a). Loại “xe chuyên chở” nầy vì kích thước nhỏ nên có thể xâm nhập vào những
nơi tế bào bị hư để làm công chuyện trám lại chỗ yếu của hệ thống mạch máu. So
với HDL và LDL, Lp (a) phản ánh tình trạng bất ổn của cơ thể chính xác hơn. Lp
(a) tăng cao phần lớn vì di truyền, phần khác do bệnh tiểu đường trong hội
chứng Mở Đường Máu. Thuốc trị bệnh tiểu đường Metformin, thuốc aspirin, và
thuốc Niacin được biết làm giảm lượng Lp (a), còn thuốc statin tuy giảm LDL
nhưng không làm giảm Lp (a).
Những nghiên cứu gần
đây cho rằng thuốc statin có giảm nguy cơ bị bệnh tim mạch, nhờ vào hiệu ứng
trực tiếp trên mạch máu hơn là hiệu ứng giảm cholesterol. Cũng vì thế những
loại thuốc mới đắc tiền có thể giảm LDL đến 70% nhưng không chứng minh được là
giảm nguy cơ bị bệnh tim. Người dùng thuốc statin lâu năm được biết giảm bớt
kích thước chỗ phình trên vách mạch máu và do đó giảm khả năng chỗ phình ấy bị
vỡ ra. Cho dù thuốc statin dùng trung kiên mỗi ngày trong vòng 5 năm sẽ giảm
nguy cơ bị bệnh tim mạch từ 3% xuống còn 2%, nhưng, nếu 1% ấy tương đương
khoảng 80 ngàn ca bị đột quỵ tim mỗi năm ở Mỹ, thì theo nhiều bác sĩ, statin là
thuốc mà mọi người nên uống. Ngược lại một số bác sĩ khác, thí dụ như hội bác
sĩ của Anh Quốc, cho rằng thuốc statin là một loại thuốc bịp bợm nhất trong
lịch sử y khoa.
Thuốc statin có thể là
thích hợp cho một số trường hợp bệnh nhân, nhưng phải đề phòng những phản ứng
phụ như bệnh đau nhức bắp thịt, bệnh tiểu đường, và bệnh mất trí nhớ. Ngoài ra,
khi dùng thuốc statin, nên nhớ phải uống thêm thuốc CoQ10 vì thuốc statin ngăn
chận sự sản xuất của CoQ10. Thiếu CoQ10, các tế bào sẽ kiệt quệ vì thiếu năng
lượng. Trái tim và bộ não cần nhiều CoQ10 nhất.
Nói chung, giảm nguy
cơ bị bệnh tim mạch bằng cách vận động, giảm cân và sẽ làm cholesterol. Uống
thuốc statin chỉ là giải pháp tạm thời. Vì, một lần nữa, cho rằng cholesterol
là nguyên nhân chính gây ra bệnh tim mạch, và chỉ cần uống thuốc statin là đủ
để giảm nguy cơ bị đột quỵ tim, là một hiểu lầm tai hại.
BS Hồ Ngọc Minh
