Khi bạn đi khám sức khỏe – ví dụ để xem mình có bị tiểuđường hoặc tăng huyết áp hay không - bạn có thể được bác sĩ thông báo rằng bạn bị tiền tăng huyết áp hoặc tiềntiểu đường. Nhưng điều đó có nghĩa gì?
Điều mà đôi khi được gọi là “tiền bệnh lý” được chẩn đoán khi kết quả khám không bình thường lắm nhưng nằm dưới ngưỡng của bệnh.
Nhấn để phóng to ảnh
Bỏ qua một dấu hiệu đáng lo ngại, chẳng hạn như huyết áp tăng, có thể nguy hiểm. Nhưng điều trị - nhất là nếu số đo huyết áp của bạn đang ở mức ngưỡng - có thể đi kèm với nguy cơ lớn hơn lợi ích. Jenny Doust, tiến sĩ, giáo sư dịch tễ học lâm sàng tại Đại học Bond ở Queensland, Australia nói: "Có một nhóm rất lớn những người phù hợp với các phạm vi tiền bệnh lý này, những người rất có thể sẽ không bao giờ phải chịu bất kỳ hậu quả nghiêm trọng nào về sức khỏe”.
Dưới đây là những gì bạn cần biết về những “tiền bệnh lý” này - và những gì bạn có thể làm đối với chúng.
Tiền tiểu đường (pre diabetes)
Nó là gì? Tiền tiểu đường có nghĩa là mức đường trong máu cao hơn bình thường nhưng không cao bằng bệnh tiểu đường loại 2 toàn phát.
Nó nghiêm trọng đến mức nào? Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) cho biết khoảng 84 triệu người Mỹ bị tiền tiểu đường, chiếm khoảng một phần ba dân số. Nhưng các nghiên cứu còn rất khác nhau về việc có bao nhiêu người sẽ phát triển thành bệnh tiểu đường và diều này diễn ra nhanh đến mức nào. Một phân tích năm 2016 được công bố trên tạp chí Diabetes Care ước tính chỉ có khoảng 2% những người mắc tiền tiểu đường phát triển bệnh tiểu đường mỗi năm. Và một tổng kết bằng chứng toàn diện cho thấy trong khoảng thời gian lên tới 11 năm, 17 đến 59% những người bị tiền tiểuđường trở lại mức đường trong máu bình thường.
Bạn nên làm gì? Mặc dù Hội Tiểu đường Mỹ cho biết thuốc có thể là một lựa chọn cho những người mắc bệnh tiểu đường, nhưng đừng vội dùng thuốc. Thuốc không phải là vô hại. Trong một thử nghiệm lâm sàng lớn, các nhà khoa học thấy rằng điều trị tích cực cho bệnh tiểu đường dẫn đến tỷ lệ tử vong cao hơn so với chăm sóc tiêu chuẩn.
Thay vào đó, hãy lựa chọn thay đổi lối sống. Chẩn đoán tiền tiểu đường nên là một “cuộc gọi báo thức”. Tăng cường tập thể dục và cố gắng giảm cân nếu cần. Cân nhắc kiểm tra đường huyết định kỳ.
Tiền cao huyết áp (pre hypertension)
Nó là gì? Mặc dù Hội Tim Mỹ (AHA) không còn sử dụng thuật ngữ này nữa, tiền tăng huyết áp từng được định nghĩa là huyết áp tâm thu (số trên) từ 120 đến 139 mm Hg và huyết áp tâm trương (số dưới) từ 80 đến 89 mm Hg. Các hướng dẫn từ AHA, cập nhật năm 2017, đã phân loại lại huyết áp từ 120 đến 129/80 mm Hg là tăng huyết áp và 130 đến 139/80 đến 89 mm Hg là cao huyết áp giai đoạn 1.
Nó nghiêm trọng đến mức nào? Theo CDC, 1/3 số người Mỹ có thể được phân loại là tăng huyết áp hoặc cao huyết áp giai đoạn 1. Đối với người cao tuổi trong mục này, tỷ lệ tiến triển thành cao huyết áp giai đoạn 2 (140/90mmHg hoặc cao hơn) có thể lên tới 50% trong 4 năm.
Bạn nên làm gì? Đo huyết áp bên ngoài phòng khám bác sĩ là một bước quan trọng để xác nhận chỉ số huyết áp của bạn.
Cho dù huyết áp của bạn có tăng hoặc ở giai đoạn 1 hay không, thì thực hiện những thay đổi lối sống là bước đầu tiên. Tập thể dục thường xuyên, giảm cân, bỏ thuốc lá, uống ít rượu và tuân theo chế độ ăn kiêng DASH - trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt, ít chất béo bão hòa và muối natri - có thể giúp ích.
Hướng dẫn mới khuyên nên cân nhắc chỉ dùng thuốc đối với cao huyết áp giai đoạn 1 nếu người đó có nguy cơ cao bị đau tim hoặc đột quỵ do các yếu tố khác. Và Hội Bác sĩ Mỹ khuyến nghị thuốc điều trị huyết áp cho người từ 60 tuổi trở lên chỉ khi huyết áp tâm thu của họ là từ 150mmHg trở lên.
Thiếu xương (osteopenia)
Nó là gì? Thiếu xương được định nghĩa là mật độ xương dưới mức bình thường nhưng cao hơn ngưỡng của bệnh loãng xương, một tình trạng bệnh khiến xương trở nên yếu hơn và nguy cơ gãy xương cao hơn.
Nó nghiêm trọng đến mức nào? Hơn 43 triệu người lớn ở Mỹ có thể bị thiếu xương. Nhưng một phân tích năm 2012 trên 4.957 phụ nữ cao tuổi cho thấy sau 15 năm, chỉ có 5% những người bị thiếu xương nhẹ phát triển loãng xương. (Chỉ mất một năm để 10% những người bị thiếu xương nặng hơn tiến triển thành loãng xương.) Cũng nên nhớ rằng mật độ xương là một yếu tố nguy cơ tương đối yếu đối với gãy xương. Trên thực tế, theo một nghiên cứu năm 2019, chỉ có 16% số ca gãy xương ở phụ nữ là do loãng xương.
Bạn nên làm gì? Cơ quan phòng ngừa chuyên trách của Mỹ khuyến nghị đo mật độ xương cơ bản cho phụ nữ từ 65 tuổi trở lên (và đối với phụ nữ trẻ có nguy cơ cao). Dù kết quả thế nào, bạn cũng có thể xây dựng khối xương mà không cần thuốc. Hoạt động thể chất mang trọng lượng - bao gồm đi bộ, chạy bộ và tập sức mạnh - khuyến khích sự phát triển của xương, trong khi hút thuốc làm mất xương. Nhận nhiều vitamin D và canxi trong chế độ ăn từ các loại thực phẩm như cá béo, sữa tăng cường và rau xanh đậm.
Cũng cần suy nghĩ về việc phòng ngừa ngã. Khắc phục các mối nguy hiểm ở nhà, chẳng hạn như thảm dễ trơn trượt.
Thế còn về tiền ung thư (pre cancer)?
Nếu bạn đã từng bị tổn thương cổ tử cung hoặc polyp đại tràng đã cắt bỏ hoặc phá hủy nhờ sàng lọc ung thư cổ tử cung hoặc đại tràng, thì bạn đã được điều trị cho một tiền ung thư tiềm năng. Đối với hai căn bệnh này, bằng chứng mạnh mẽ cho thấy rằng việc điều trị tiền bệnh lý có lợi ích đáng kể. Nhưng với các bệnh ung thư khác, lợi ích của việc phát hiện được các tổn thương khi chúng vẫn còn rất nhỏ là không rõ ràng.
Ví dụ, nghiên cứu cho thấy ung thư biểu mô ống dẫn sữa tại chỗ, hay tiền ung thư vú, tiến triển thành ung thư xâm lấn chỉ ở khoảng 20 đến 25% số trường hợp. Điều đó có nghĩa là bạn có thể bị điều trị cho một thứ sẽ không bao giờ làm hại bạn trong suốt cuộc đời.
Các nhà khoa học thường không thể dự đoán những ung thư giai đoạn sớm hoặc tiền ung thư nào sẽ gây hại. Nhưng sàng lọc nhiều hơn có thể làm tăng khả năng bạn bị điều trị cho một tiền ung thư mà cuối cùng sẽ không gây tổn hại gì cho bạn.
Tuân thủ các hướng dẫn chính thức có thể giúp ích. Cơ quan phòng ngừa chuyên trách của Mỹ không khuyến nghị bất kỳ sàng lọc thường quy nào đối với ung thư tuyến giáp và tuyến tiền liệt cho hầu hết mọi người. Và nhiều phụ nữ có thể không cần bắt đầu chụp nhũ ảnh sàng lọc trước 50 tuổi. Hãy nói chuyện với bác sĩ về các yếu tố nguy cơ ung thư của bạn, và phác đồ sàng lọc nào là hợp lý đối với bạn.
Các tiền bệnh lý khác cần biết
Rối loạn mỡ máu. Nếu cholesterol LDL (có hại) là 130 hoặc cao hơn, thì đó gọi là rối loạn mỡ máu - hay lượng mỡ bất thường trong máu. Và mặc dù các thuốc giảm cholesterol có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim, nhưng bản thân mức LDL không phải là yếu tố duy nhất cần xem xét. Thay vào đó, bác sĩ cần tính toán nguy cơ chung của bạn về đau tim hoặc đột quỵ trong 10 năm tới. Nếu nguy cơ là thấp, thì tập thể dục, giảm cân và cải thiện chế độ ăn là lựa chọn tốt nhất.
Tiền sa sút trí tuệ. Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) đôi khi có thể báo hiệu giai đoạn bắt đầu của sa sút trí tuệ. Sàng lọc được thực hiện dựa trên giả thuyết rằng việc được cảnh báo trước có thể giúp mọi người chuẩn bị. Nhưng nhiều người bị MCI không bao giờ phát triển sa sút trí tuệ và thậm chí có thể trở lại nhận thức bình thường. Cũng chưa có thuốc điều trị nào có thể ngăn chặn sự suy giảm nhận thức. Điều đó có nghĩa là một chẩn đoán đơn giản có thể khiến bạn lo lắng vô ích.
Cẩm Tú/dantri
