1- Nghẹn đặc, sặc lỏng ờ người cao tuổi
Sặc, nghẹn với người khỏe mạnh là
chuyện bình thường, nhưng đối với người tuổi cao sức yếu, một cơn sặc hoặc
nghẹn có thể đe dọa tính mạng nếu không biết cách giải quyết.
Chết sặc
Bình thường, hệ thần kinh vùng hầu -
họng hoạt động rất nhuần nhuyễn, “kẻ mở - người đóng” để hít thở và ăn uống
không “lấn sân” nhau. Cụ thể, khi thực hiện động tác nuốt thức ăn, nước uống
thì bộ phận lưỡi gà ở vòm họng co lên, bịt kín đường thông lên mũi. Như vậy,
thức ăn, nước uống nhẹ nhàng trôi vào thực quản. Chỉ cần các phản xạ này chậm
lại hoặc hít thở khi nuốt là xảy ra sặc, nghẹn. Khi có tuổi thì hệ thần kinh
cảm giác vận động vùng họng bị lão hóa nên phản xạ chậm lại, thức ăn dễ tràn
vào thanh quản, khí quản gây sặc nghẹn
…
Ngoài ra, khi bước vào tuổi “hoàng
hôn”, phần lớn người cao tuổi bị mất nhiều răng, hậu quả là sức nhai yếu, dễ
dẫn đến trường hợp nhai “trệu trạo” rồi nuốt hoặc “nuốt trọng”, gây nghẹn hoặc
sặc. Không chỉ thiếu răng, khi tuổi đời chồng chất, cơ toàn thân nói chung và
cơ vùng hầu họng nói riêng sẽ mất dần độ đàn hồi khiến độ co thắt của thực quản
nhằm đẩy thức ăn xuống dạ dày bị yếu dần. Do đó, người cao tuổi dùng các món ăn
cứng, to, dính hoặc uống nước quá nhanh dễ bị sặc, nghẹn.
Thức ăn nằm ở ngã tư đường ăn - đường
thở sẽ chèn ép vào thanh quản gây sặc (thanh quản phản xạ lại bằng cách ho để
không cho thức ăn vào phổi). Hiện tượng sặc nhẹ, nhất là sặc lên mũi, kích
thích niêm mạc vùng hạ họng, khí quản làm bệnh nhân sặc, nước mắt giàn giụa,
khó thở, mặt tím tái. Thông thường, triệu chứng này sẽ mất đi trong vòng
một-hai phút, khi bệnh nhân khạc ra được thức ăn, xương… hoặc chất lỏng. Trường
hợp nặng, thức ăn hoặc chất lỏng lọt vào đường thở, trở thành dị vật đường thở
với những triệu chứng: khó thở, ho liên tục. Trường hợp nặng phải vào bệnh viện
để nội soi gắp dị vật ra.
Đề phòng sặc, nghẹn
Để không bị sặc nghẹn,
đầu tiên là nhai thật kỹ khi ăn. Càng cao tuổi càng phải nhai kỹ, vừa “đỡ đần”
cho hệ tiêu hóa, vừa phòng sặc nghẹn. Trường hợp bị mất răng, nên trồng răng
giả. Nếu không thể trồng răng giả hoặc không thể chịu đựng sự vướng víu của
răng giả, chỉ còn cách là dùng các món mềm, lỏng, cắt nhỏ thức ăn…, không ăn
các món có xương.
Đã có không ít trường
hợp tử vong khi ăn những món mềm nhưng có độ dính như: xôi, bánh ú, bánh ít,
bánh tét… Những thức ăn có độ dính cao khi nuốt sẽ di chuyển chậm hoặc không di
chuyển, nếu nằm ở đường thở sẽ gây khó thở, tử vong”.
Ngoài
ra, có những trường hợp đặc biệt, bệnh nhân bị nuốt nghẹn kéo dài có thể do các
nguyên nhân sau:
- Liệt dây thần kinh,
liệt họng.
- Có một khối u, có thể
là u ác tính ở vùng hạ họng hoặc thanh quản. Những khối u này khi phát triển sẽ
cản trở đường đi của thức ăn vào trong thực quản gây nôn, nghẹn, sặc. Như vậy,
những trường hợp nghẹn đặc, sặc lỏng thường xuyên trong thời gian dài cần đến
chuyên khoa tai mũi họng hoặc tiêu hóa để khám, phát hiện bệnh sớm.
Khi
bước vào tuổi xế chiều, ngoài tầm soát bệnh và nhai kỹ khi ăn, người già còn
phải thay đổi một số sinh hoạt:
- Không
nên vừa ăn vừa nói, vì sự hoạt động đóng mở vùng này không còn nhịp nhàng và
nhanh nhạy theo sự điều khiển của hệ thần kinh, dẫn đến khi cần đóng lại mở,
khiến thức ăn nước uống đi lạc chỗ.
- Không
vừa xem phim, kịch hài vừa ăn, vì đã có trường hợp bật cười khi đang nuốt nên
bị chết sặc.
(theo Phương Nam)
----------------------------------------------------------------------------------------
2. Xử
trí nghẹn ỡ người cao tuổi
Khi nuốt thức ăn, sự phối hợp các chức năng ở họng của người cao tuổi hay bị mất nhịp nhàng, làm cho thức ăn dễ rơi nhầm.
Người già, niêm mạc của ống tiêu hóa teo dần, thành biểu mô
của niêm mạc miệng cũng mỏng hơn, lợi co rút lại, khiến khả năng nhai giảm nên
dễ bị nghẹn, nhất là khi lơ đãng.
Nguyên
nhân gây nghẹn…
Khi
nuốt thức ăn, sự phối hợp các chức năng ở họng của người cao tuổi hay bị mất sự
điều hành nhịp nhàng, làm cho thức ăn dễ rơi nhầm vào khí quản gây ho sặc sụa
và nghẹt thở. Mặt khác, phản xạ về nuốt của cơ vòng đầu thực quản ở người cao
tuổi rất chậm. Chính vì vậy, chỉ lơ đãng một chút, mải suy nghĩ hoặc ăn nhanh,
ăn vội, nuốt miếng thức ăn lớn sẽ rất dễ bị tắc nghẽn thức ăn ở đoạn hẹp của
thực quản do sinh lý hoặc bệnh lý.
…
và các triệu chứng
Nghẹn
thức ăn có thể gây tắc ở cổ họng, ở thực quản, khí quản hoặc cả hai. Nếu thức
ăn làm bít tắc thực quản, đang ăn bỗng thấy nuốt khó, cố nuốt, nấc nôn oẹ.
Miếng thức ăn sẽ di chuyển vào khí quản do phản xạ, của thanh môn mở ra. Lúc
này, người bị nghẹn ho sặc sụa, nói không ra tiếng, khó thở tùy từng mức độ, có
thể bị nghẹt thở.
Nếu thức ăn làm tắc khí quản, người bị nghẹn đột nhiên thở
khó, sắc mặt đỏ tía rồi tím ngắt, thần sắc lờ đờ, nấc cụt. Nếu không được xử
trí kịp thời và thỏa đáng, chỉ trong vài phút, tình trạng thiếu ôxy nghiêm
trọng, cấp tính này sẽ dẫn tới tử vong. Chính vì vậy, xử trí ban đầu khi người
cao tuổi bị nghẹn là rất cần thiết và quan trọng.
Xử trí thế nào khi bị nghẹn?
Trường hợp nạn nhân vẫn tỉnh táo, hãy để nạn nhân ngồi, hơi cúi nửa
người trên ra phía trước. Động viên họ gắng sức ho mạnh. Khi ho, sẽ tạo ra dòng
khí nhằm đẩy thức ăn ra ngoài đường hô hấp hoặc ít ra cũng tạo được khe hở cho
việc thở.
Người cấp cứu đứng ở
phía sau, dùng khuỷu tay đập mạnh 4 cái vào vùng lưng giữa hai xương bả vai.
Nếu tình huống cho phép, người cấp cứu đứng đằng sau, để nạn nhân hơi cúi về
phía trước, ôm ngang bụng nạn nhân, hai tay khóa chặt, dùng ngón cái xiết mạnh
vào bụng trên 4 lần theo chiều lên miệng nạn nhân. Làm vài lần để đẩy thức ăn ở
khí quản, ở cửa thanh môn ra, hoặc tạo khe hở để phục hồi chức năng hô hấp
Nếu nạn nhân trong tình trạng bất
tỉnh, cho nạn
nhân nằm nghiêng. Người cấp cứu một mặt lấy ngón tay ấn lưỡi nạn nhân xuống,
một mặt dùng khuỷu tay đánh mạnh 4 cái vào vùng lưng chỗ giữa hai xương bả vai.
Hoặc có thể để nạn nhân nằm ngửa, đầu ngả ra sau, người làm
cấp cứu tỳ chặt khuỷu tay (có thể hai tay đan chặt) vào bụng nạn nhân, hích 4
cái hướng vào trong lên trên. Mục đích vẫn là tạo dòng không khí từ phổi, đẩy
phần tắc nghẽn ra, tạo thông đường thở.
Nếu nạn nhân bị
nghẹn bởi thức ăn có tính chất đặc, dính như bánh trôi, bánh gatô… thì ngoài cách cấp cứu nêu
trên, phải để nạn nhân nằm nghiêng, dùng hai ngón tay móc hoặc kẹp thức ăn bị
tắc ra. Chỉ cần lách được khe hở là có thể giữ được tính mạng nạn nhân.
Khi đã áp dụng các phương pháp trên mà tình trạng bệnh nhân
vẫn không được cải thiện, phải tích cực ép ngực làm hô hấp nhân tạo: để nạn
nhân nằm ngửa trên nền nhà (trên nền cứng), nắm hai tay nạn nhân ép xuống ngực
nạn nhân rồi nhấc lên cao quá vai, làm liên tục. Sau đó nhanh chóng gọi cấp cứu
9-1-1 để được xử trí kịp thời, tránh
nguy cơ tử vong.
