Hơn 1 năm nay, ai cũng nghe nói tới bệnh Zika và hậu quả đáng sợ nhất của nó là chứng đầu nhỏ (microcephaly). Vậy Zika là gì và chúng ta cần phải làm gì để tránh không bị chứng bệnh này?
muổi Aedes
Zika một bệnh nhiễm siêu vi (virus) truyền đi do muỗi, xảy ra nhiều nhất ở vùng nhiệt đới. Giống như rất nhiều bệnh do nhiễm virus, bệnh nhân ít khi có triệu chứng và nếu có thì chỉ là những triệu chứng thông thường như sốt, phát ban và đau bắp thịt. Hoặc các triệu chứng khác ít thấy hơn như đau đầu, mắt đỏ và cảm thấy khó ở. Nhưng những biến chứng của bệnh Zika thì thật khó lường, nhất là ở những người đang mang thai. Chính những biến chứng này đã làm các nhà khoa học trên thế giới đang nỗ lực tìm thuốc chích ngừa chứng bệnh quái ác này.
Triệu chứng
virus Zika Bốn trong số năm người bị nhiễm virus Zika không có triệu chứng. Nếu có, các triệu chứng này thường xảy ra 2- 7 ngày sau khi bệnh nhân bị một con muỗi mang siêu vi Zika cắn. Các triệu chứng thường thấy nhất bao gồm:
- sốt nhẹ
- nổi mẩn đỏ
- đau khớp hoặc bắp thịt
Các triệu chứng khác có thể gồm:
- đau đầu
- mắt đỏ
Hầu hết các người bệnh đều sẽ lành bệnh hoàn toàn và các triệu chứng hết hẳn trong khoảng một tuần.
Khi nào nên đi khám bệnh
Nếu bạn nghĩ rằng mình có thể bị bệnh Zika, nên đi gặp bác sĩ ngay để có thể được định bệnh chính xác, nhất là nếu bạn vừa mới đi du lịch tới một nơi có dịch Zika. Bạn có thể được thử máu để tìm siêu vi Zika hoặc các bệnh tương tự như bệnh sốt xuất huyết hoặc chikungunya, được lan truyền bởi cùng một loại muỗi.
Nếu bạn nghĩ rằng mình có thể bị bệnh Zika, nên đi gặp bác sĩ ngay để có thể được định bệnh chính xác, nhất là nếu bạn vừa mới đi du lịch tới một nơi có dịch Zika. Bạn có thể được thử máu để tìm siêu vi Zika hoặc các bệnh tương tự như bệnh sốt xuất huyết hoặc chikungunya, được lan truyền bởi cùng một loại muỗi.
Nguyên nhân
Siêu vi Zika lây truyền qua các vết cắn của muỗi Aedes bị nhiễm siêu vi này. Muỗi Aedes có mặt trên khắp thế giới. Siêu vi Zika lần đầu tiên được “nhận diện” trong thung lũng Zika ở châu Phi vào năm 1947, nhưng đã được thấy nhiều ở phía đông nam và miền nam châu Á, các đảo Thái Bình Dương và châu Mỹ.
Khi con muỗi Aedes cắn một người mang siêu vi Zika, siêu vi này sẽ xâm nhập vào muỗi. Khi muỗi bị nhiễm Zika sau đó cắn người khác, siêu vi sẽ xâm nhập vào máu của người đó.
Lây lan siêu vi qua đường tình dục và truyền máu sau đó đã được báo cáo.
Siêu vi Zika lây truyền qua các vết cắn của muỗi Aedes bị nhiễm siêu vi này. Muỗi Aedes có mặt trên khắp thế giới. Siêu vi Zika lần đầu tiên được “nhận diện” trong thung lũng Zika ở châu Phi vào năm 1947, nhưng đã được thấy nhiều ở phía đông nam và miền nam châu Á, các đảo Thái Bình Dương và châu Mỹ.
Khi con muỗi Aedes cắn một người mang siêu vi Zika, siêu vi này sẽ xâm nhập vào muỗi. Khi muỗi bị nhiễm Zika sau đó cắn người khác, siêu vi sẽ xâm nhập vào máu của người đó.
Lây lan siêu vi qua đường tình dục và truyền máu sau đó đã được báo cáo.
Các yếu tố khiến dễ bị lây bệnh
- Sống hoặc đi du lịch ở những nơi đang có dịch. Ở trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới tăng nguy cơ tiếp xúc với siêu vi gây bệnh Zika. Các khu vực có nguy cơ cao bao gồm một số hòn đảo của khu vực Thái Bình Dương, một số quốc gia ở Trung, Nam và Bắc Mỹ, và các đảo gần Tây Phi. Vì con muỗi mang siêu vi Zika được tìm thấy trên toàn thế giới, dịch bệnh này sẽ tiếp tục lan sang các khu vực mới.
Muỗi mang siêu vi Zika đã được tìm thấy trong một vài nơi trong Hoa Kỳ, bao gồm Puerto Rico và Nam Florida.
- Sinh hoạt tình dục không bảo vệ. Một vài trường hợp lây bệnh Zika qua đường tình dục đã được báo cáo. CDC khuyên nên kiêng sinh hoạt tình dục trong khi mang thai hoặc nam giới phải sử dụng bao cao su khi sinh hoạt tình dục với phụ nữ mang thai nếu người đàn ông đã đi du lịch tới một khu vực có dịch Zika.
- Sống hoặc đi du lịch ở những nơi đang có dịch. Ở trong khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới tăng nguy cơ tiếp xúc với siêu vi gây bệnh Zika. Các khu vực có nguy cơ cao bao gồm một số hòn đảo của khu vực Thái Bình Dương, một số quốc gia ở Trung, Nam và Bắc Mỹ, và các đảo gần Tây Phi. Vì con muỗi mang siêu vi Zika được tìm thấy trên toàn thế giới, dịch bệnh này sẽ tiếp tục lan sang các khu vực mới.
Muỗi mang siêu vi Zika đã được tìm thấy trong một vài nơi trong Hoa Kỳ, bao gồm Puerto Rico và Nam Florida.
- Sinh hoạt tình dục không bảo vệ. Một vài trường hợp lây bệnh Zika qua đường tình dục đã được báo cáo. CDC khuyên nên kiêng sinh hoạt tình dục trong khi mang thai hoặc nam giới phải sử dụng bao cao su khi sinh hoạt tình dục với phụ nữ mang thai nếu người đàn ông đã đi du lịch tới một khu vực có dịch Zika.
Biến chứng
Bị nhiễm siêu vi Zika trong khi mang thai có liên quan đến biến chứng sẩy thai và sinh em bé bị đầu nhỏ (microceplaly) , một tình trạng não bẩm sinh có thể chết người. Siêu vi Zika cũng có thể gây các rối loạn thần kinh khác như hội chứng Guillain- Barre.(rối loạn tự miễn dịch hiếm hoi có thể dẫn đến bại liệt toàn thân.)
Chẩn bệnh
Khi bạn đến khám bệnh, bác sĩ có thể sẽ hỏi về bệnh sử và việc du lịch của bạn. Nên kể rõ về những chuyến đi quốc tế một cách chi tiết, bao gồm các nước mà bạn và bạn tình đã ghé thăm và ngày tháng đã đi, cũng như bất kỳ tiếp xúc nào với muỗi.
Không có thử nghiệm thương mại có sẵn cho virus Zika. CDC có những thử nghiệm máu để tìm siêu vi Zika hoặc các bệnh tương tự như bệnh sốt xuất huyết hoặc chikungunya virus, được lan truyền bởi cùng một loại muỗi.
Khi bạn đến khám bệnh, bác sĩ có thể sẽ hỏi về bệnh sử và việc du lịch của bạn. Nên kể rõ về những chuyến đi quốc tế một cách chi tiết, bao gồm các nước mà bạn và bạn tình đã ghé thăm và ngày tháng đã đi, cũng như bất kỳ tiếp xúc nào với muỗi.
Không có thử nghiệm thương mại có sẵn cho virus Zika. CDC có những thử nghiệm máu để tìm siêu vi Zika hoặc các bệnh tương tự như bệnh sốt xuất huyết hoặc chikungunya virus, được lan truyền bởi cùng một loại muỗi.
Một phụ nữ mang thai không có triệu chứng bệnh Zika từng đi du lịch gần đây đến một khu vực có dịch Zika có thể được thử nghiệm 2 đến 12 tuần sau khi trở về.
Sau kết quả xét nghiệm dương tính, không thể kết luận hay âm tính, bác sĩ có thể:
- Làm siêu âm để phát hiện chứng đầu nhỏ hoặc các bất thường của óc
- Đề nghị lấy mẫu nước ối để thử nghiệm siêu vi Zika
Sau kết quả xét nghiệm dương tính, không thể kết luận hay âm tính, bác sĩ có thể:
- Làm siêu âm để phát hiện chứng đầu nhỏ hoặc các bất thường của óc
- Đề nghị lấy mẫu nước ối để thử nghiệm siêu vi Zika
Điều trị
Không có thuốc chống siêu vi Zika. Điều trị chỉ làm bớt các triệu chứng bằng cách nghỉ ngơi, chất lỏng và thuốc - chẳng hạn như acetaminophen (Tylenol) và ibuprofen (Advil, Motrin IB,...) - để làm giảm đau khớp và sốt.
Không có thuốc chống siêu vi Zika. Điều trị chỉ làm bớt các triệu chứng bằng cách nghỉ ngơi, chất lỏng và thuốc - chẳng hạn như acetaminophen (Tylenol) và ibuprofen (Advil, Motrin IB,...) - để làm giảm đau khớp và sốt.
Phòng ngừa
Không có thuốc chủng ngừa để bảo vệ chống lại bệnh virus Zika.
CDC khuyến cáo tất cả phụ nữ mang thai tránh đi du lịch đến những nơi có dịch Zika. Nếu bạn đang muốn có thai, hãy hỏi bác sĩ về những kế hoạch sắp tới và nguy cơ bị nhiễm siêu vi Zika.
Không có thuốc chủng ngừa để bảo vệ chống lại bệnh virus Zika.
CDC khuyến cáo tất cả phụ nữ mang thai tránh đi du lịch đến những nơi có dịch Zika. Nếu bạn đang muốn có thai, hãy hỏi bác sĩ về những kế hoạch sắp tới và nguy cơ bị nhiễm siêu vi Zika.
Nếu bạn có một bạn tình sống hoặc đã đi du lịch đến một nơi có dịch Zika, CDC khuyến cáo kiêng sinh hoạt tình dục trong khi mang thai hoặc sử dụng bao cao su.
Nếu bạn đang sống hoặc đi du lịch đến các vùng nhiệt đới, nơi có siêu vi Zika, những cách sau có thể giúp giảm nguy cơ bị muỗi đốt:
- Ở trong nhà máy lạnh hoặc có lưới chắn kỹ. Muỗi mang virus Zika hoạt động nhiều từ sáng sớm đến lúc nhá nhem tối, nhưng chúng cũng có thể cắn vào ban đêm. Nên ngủ trong mùng, nhất là khi ngủ ngoài trời.
- Mặc quần áo bảo vệ. Khi đi vào khu vực có muỗi, mặc áo dài tay, quần dài, vớ và giày.
- Sử dụng thuốc chống muỗi. Có thể bôi Permethrin vào quần áo, giày dép, đồ cắm trại và mùng. Cũng có thể mua quần áo có chứa permethrin. Bôi lên da thuốc chống muỗi chứa ít nhất 10 phần trăm DEET (.diethyltoluamide)
diethyltoluamideKhi được sử dụng theo chỉ dẫn, chất chống muỗi đã được đăng ký với Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường (EPA) được chứng minh là an toàn và hiệu quả cho phụ nữ có thai và cho con bú.
- Làm bớt hay mất đi môi trường sống của muỗi. Muỗi mang siêu vi Zika thường sống trong và xung quanh nhà, đẻ trứng trong nước đọng trong đĩa đựng thức ăn gia súc, chậu hoa và lốp xe hơi cũ. Nên dẹp bỏ những thứ này để giảm đi môi trường sống của muỗi.
- Ở trong nhà máy lạnh hoặc có lưới chắn kỹ. Muỗi mang virus Zika hoạt động nhiều từ sáng sớm đến lúc nhá nhem tối, nhưng chúng cũng có thể cắn vào ban đêm. Nên ngủ trong mùng, nhất là khi ngủ ngoài trời.
- Mặc quần áo bảo vệ. Khi đi vào khu vực có muỗi, mặc áo dài tay, quần dài, vớ và giày.
- Sử dụng thuốc chống muỗi. Có thể bôi Permethrin vào quần áo, giày dép, đồ cắm trại và mùng. Cũng có thể mua quần áo có chứa permethrin. Bôi lên da thuốc chống muỗi chứa ít nhất 10 phần trăm DEET (.diethyltoluamide)
diethyltoluamideKhi được sử dụng theo chỉ dẫn, chất chống muỗi đã được đăng ký với Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường (EPA) được chứng minh là an toàn và hiệu quả cho phụ nữ có thai và cho con bú.
- Làm bớt hay mất đi môi trường sống của muỗi. Muỗi mang siêu vi Zika thường sống trong và xung quanh nhà, đẻ trứng trong nước đọng trong đĩa đựng thức ăn gia súc, chậu hoa và lốp xe hơi cũ. Nên dẹp bỏ những thứ này để giảm đi môi trường sống của muỗi.
Zika lây qua truyền máu
Hiện không có thử nghiệm sàng lọc Zika cho người cho máu. Để giảm nguy cơ lây Zika qua truyền máu ở những nơi không có dịch Zika, cơ quan Quản Lý Thực Phẩm và Thuốc khuyến cáo không hiến máu trong 4 tuần nếu bạn:
- Có tiền sử nhiễm siêu vi Zika
- Du lịch hoặc sống trong khu vực có dịch Zika
- Có triệu chứng bệnh Zika trong vòng hai tuần sau khi đến một khu vực có Zika
- Có sinh hoạt tình dục với bạn tình nam đã được chẩn đoán là nhiễm Zika
- Có sinh hoạt tình dục với bạn tình nam đã đi du lịch hoặc sinh sống trong khu vực có Zika trong ba tháng qua.
Hiện không có thử nghiệm sàng lọc Zika cho người cho máu. Để giảm nguy cơ lây Zika qua truyền máu ở những nơi không có dịch Zika, cơ quan Quản Lý Thực Phẩm và Thuốc khuyến cáo không hiến máu trong 4 tuần nếu bạn:
- Có tiền sử nhiễm siêu vi Zika
- Du lịch hoặc sống trong khu vực có dịch Zika
- Có triệu chứng bệnh Zika trong vòng hai tuần sau khi đến một khu vực có Zika
- Có sinh hoạt tình dục với bạn tình nam đã được chẩn đoán là nhiễm Zika
- Có sinh hoạt tình dục với bạn tình nam đã đi du lịch hoặc sinh sống trong khu vực có Zika trong ba tháng qua.
BS Nguyễn Thị Nhuận (bài do bạn Loan Phan giới thiệu)
