Trong cuộc sống, chắc hẳn mỗi người trong số chúng ta đều từng phải nghe những
lời khó nghe, hoặc giả vô tình thốt ra những điều gây tổn thương người khác.
Nhà văn Hemingway từng nói: “Chúng ta mất hai năm để học nói, nhưng lại mất hơn
60 năm cuộc đời còn lại để học cách im lặng. Về sau này, khi càng nói nhiều,
khoảng cách giữa con người lại càng xa cách hơn, mâu thuẫn cũng nhiều hơn.”
Cổ nhân cũng có câu: “Động không bằng tĩnh, nói nhiều vốn chẳng bằng im lặng.” Quả
thực, lời nói là thứ rất dễ gây tổn thương người khác, và khi đã tạo thành vết thương đó thì
rất khó lành lại như cũ. Nếu như trong giao tiếp, chúng ta chỉ chú trọng vào biểu đạt
cá nhân, không nghĩ đến cảm thụ của đối phương, sẽ dễ gây hiểu lầm, bất đồng. Trong nhiều
trường hợp, không nói lời nào còn tốt hơn trăm vạn lần so với nói những lời hồ ngôn lộng
ngữ.
Chu Dịch viết: “Cát nhân chi từ quả, táo nhân chi từ đa”, ngụ ý là người có uy đức thì
không nói nhiều, người giảo hoạt mới dùng nhiều lời để nói. Lời nói phần nào phản ánh
tâm hồn của mỗi người. Lời nói ra, kỳ thực có thể nhìn thấu rất nhiều điều trong đó. Chỉ cần
để tâm quan sát, có thể nhận thấy những người khác nhau sẽ nói ra những lời khác nhau.
Nói nên chậm, tâm nên thiện
Ở Lang Da, Sơn Đông, Trung Quốc có gia tộc họ Vương nổi tiếng trong lịch sử Trung
Hoa. Theo thống kê, chính sử ghi chép lại, từ thời Đông Hán đến triều Minh Thanh, kéo
dài đến hơn 1.700 năm, gia tộc này có tới 36 nữ tử làm hoàng hậu, 36 nam tử làm phò mã,
lại có 35 người làm tể tướng. Mà gia tộc hiển hách này suốt bao đời chỉ tuân theo một
giáo huấn gồm sáu chữ “Ngôn nghi mạn, tâm nghi thiện”, tức là “Nói nên chậm, tâm nên
thiện”.
Chúng ta không phải là thánh nhân, nếu nói quá nhanh không suy nghĩ sẽ rất dễ mắc lỗi.
Có những người, khi đối đáp thường rất nhanh, thoạt nhìn thì quả thực là có khả năng
ăn nói, nhưng kỳ thực là lời nói ra không được suy xét kỹ càng, đầy những sơ hở. Những
người như vậy kỳ thực sẽ không được người khác coi trọng.
Khổng Tử dạy: “Thị vu quân tử hữu tam khiên: Ngôn vị cập chi nhi ngôn vị chi táo, ngôn
cập chi nhi bất ngôn vị chi ẩn, vị kiến nhan sắc nhi ngôn vị chi cổ”, tức là người quân tử
thì có ba điều hổ thẹn.
Chưa đến lượt nói mà đã cất lời hấp tấp, mạo phạm người khác rồi. Đến lúc nói mà lại im
lặng, thì chính là lấp liếm. Không nhìn xét đến tâm trạng người khác, không quản sự rối
ren của tình huống mà đã phán xét, thì có thể còn phạm sai lầm lớn hơn.
Không nên dễ dàng đánh giá người hay sự việc
Thời đại Internet ngày này giúp chúng ta nắm bắt các nguồn thông tin nhanh hơn sớm
hơn, cảm giác chỉ trong nháy mắt mà có thể biết được chuyện gì đang xảy ra trên toàn thế
giới, biết được bạn bè chúng ta mỗi giờ mỗi phút đều đang làm gì, toàn bộ được phản ánh
hết trên báo chí và các mạng xã hội. Nhưng cũng theo vòng xoáy gấp gáp ấy, chúng ta
không còn có đủ thời gian để tìm hiểu xem đâu là thông tin thật, đâu là thông tin giả, cứ bị
cuốn vào đó mà bình luận điều này, phán xét điều khác.
Có một câu như thế này: “Những gì trên bề mặt bạn nhìn thấy chưa chắc hẳn đã đúng, bởi
vì chân lý thường ẩn giấu rất sâu.” Khi bạn nhìn thấy một vấn đề gì đó, có thể chỉ như
thầy bói xem từng bộ phận của con voi, nhìn thấy cái tai, cái chân, hay cái vòi voi…
thông qua nguồn thông tin hữu hạn mình tiếp cận được, chứ không hoàn toàn nhìn thấu
hết mọi mặt của nó. Những điều nhìn thấy đó, sẽ khiến bản thân trong lúc vội vàng chưa
suy xét hết mà đặt ra một “định nghĩa” riêng, không giống nhau. Định nghĩa đó, có thể
hoàn toàn sai khác với thực tế, và vô hình trung bạn lại gây ra lỗi lầm lớn.
Với những người chúng ta không thực sự hiểu về họ, tốt nhất là hãy giữ sự tôn trọng và
điềm tĩnh, không tùy tiện phát ngôn. Có nhiều người thể hiện ra bề mặt hết sức lạc quan,
không câu nệ tiểu tiết, nhưng kỳ thực họ lại có những “nỗi đau” chí mạng mà không muốn
ai chạm tới. Hãy cẩn trọng khi nhắc tới chuyện riêng tư của bất kỳ ai, mỗi người đều có
một vết thương lòng, và khi bị khơi gợi lại, có thể mang đến sự tổn thương khó vãn hồi.
Đây cũng là nguyên nhân lại sao những người có tu dưỡng thường không tiết lộ bí mật
của mình cho người khác.
Nói nhiều cũng là một loại bệnh, nên học cách im lặng
Tăng Quốc Phiên từng nói rằng, nói nhiều là điều đại ác trong kiếp nhân sinh. Tăng Quốc
Phiên đã dành rất nhiều tâm sức trong cuộc sống của mình để cố gắng hạn chế “bệnh nói
nhiều”. Ông cũng coi đây là một phần quan trọng trong giáo huấn gia đình, trong việc giáo
dục hậu nhân.
Có một câu chuyện kể về nhà văn vĩ đại người Mỹ Mark Twain. Mark Twain nghe bài
thuyết giảng của mục sư tại nhà thờ. Ban đầu, ông rất cảm động trước bài diễn văn, còn dự
định sẽ lấy một khoản tiền lớn để quyên tặng nhà thờ. Nhưng sau vài phút, vị mục sư vẫn
tiếp tục nói, còn Mark Twain cảm thấy bắt đầu nhàm chán, và quyết định giảm số tiền
này xuống một nửa. Sau 10 phút, khi vị mục sư trên bục vẫn đang huyên thuyên không
ngừng, Mark Twain cảm thấy không chịu nổi nữa, ông quyết định sẽ không quyên tặng
tiền nữa. Trong tâm lý, hiện tượng này gọi là “hiệu ứng quá giới hạn”, nghĩa là khi bị kích
thích quá nhiều, quá mạnh và thời gian tác dụng quá lâu sẽ dẫn đến tâm lý cực kỳ khó chịu
và phản tác dụng.
Mark Twain. (Ảnh qua npr.org)
Bệnh là từ miệng mà vào, họa là từ lời mà rước lấy. Mỗi người đều nên chịu trách nhiệm
về những gì họ đã nói. Có những lời, người nói vô tâm, nhưng người nghe lại hữu ý. Nói
mà không suy nghĩ kỹ, có thể mang đến hậu quả khôn lường, thậm chí khiến bản thân có
thêm bao nhiêu kẻ thù mà chẳng hay biết.
Nhà triết học vĩ đại Socrates từng giảng về đạo lý “ba cái sàng”. Socrates nói: “Khi bạn
muốn nói với ai đó một chuyện, ít nhất hãy dùng ba cái sàng để lọc. Cái thứ nhất gọi là
sàng chân thực, cái thứ hai là sàng thiện ý và cái thứ ba là hữu ích, chính là điều chúng
ta muốn nói có quan trọng hay không?”
Nếu như mỗi chúng ta đều có thể nghĩ đến “ba cái sàng” của Socrates khi muốn nhận
định hay tranh biện gì đó, chúng ta sẽ có thể tránh được việc nói ra những lời vô nghĩa,
đắc tội với người khác, đồng thời cũng thực sự cải thiện được “bệnh nói nhiều” của bản thân.
An Hòa
trithucvn.net
