Choáng váng (dizziness) là một cảm giác đứng không vững hoặc chuyển động không ổn định và là một triệu chứng thông thường mà hầu hết mọi người trong chúng ta đều trải qua. Ở mức độ rộng lớn, choáng váng được chia ra làm ba thể loại lớn:
-Chóng mặt (vertigo) có liên quan tới một cảm giác quay cuồng hay chuyển động
- Mất thăng bằng hay đứng không vững ( imbalance or unsteadiness)
- Ngất xỉu (faintness)
Tùy theo tính cách nghiêm trọng ,các triệu chứng có thể làm bệnh nhân sợ hãi và đôi khi gây tàn phế. Ước tính có khoảng 15 phần trăm dân chúng mắc chứng chóang váng mổi năm. Rất khó có thễ xác định chính xác tỉ lệ mắc chứng bệnh này bởi vì có nhiều người không tìm sự trợ giúp y tế khi bị chóang váng. Điều này có thể dẫn tới sự gia tăng về rủi ro té ngã. Đối với những người tuổi trên 80, tỉ lệ té ngã lên tới hơn 30 phẩn trăm và chính té ngã là sự cố khởi đầu thông thường nhất dẫn đến cái chết của các người lớn tuổi.
Hệ thăng bằng (balance system) là một tương tác phức tạp giữa ba hệ chính của cơ thể nằm ở một vùng trong não gọi là cerebellum. Sự rối loạn của bất cứ một trong ba hệ này có thể dẫn đến choáng váng
- Hệ thứ nhất là tai. Cơ chế thăng bẳng của tai trong(inner ear) giúp đo lường và phối hợp thăng bằng vì có liên hệ với chuyễn động (quay, nghiêng người, tăng tốc, giảm tốc) và trọng lực. Tai dẫn đến chóang váng khi mà chúng ta ngồi xe chạy vòng vui chơi trong công viên hoặc đi tầu biển bị say sóng. Đây cũng là lý do tai sao một người khi uống quá nhiều rươu có cảm giác quay cuống (spinning)
- Hệ thứ hai là các cảm nhận xúc giác (touch receptors) nằm rải rác khắp cơ thể, như là các cảm biến (sensors) ở bàn chân cảm nhận được vị thế (position) cũa cơ thễ và cảm biến ở mỗi một khớp xượng có thể nhận ra ngay cả những thay đổi tinh tế của vị thế
-Hệ cuối cùng là mắt vì mọi người đểu cảm thấy ổn định (stable)hơn trong ánh sáng hơn là trong tối. Khi đi biển mà bị say sóng bạn sẽ bớt thấy choáng váng khi nhìn chân trời
Muốn hiễu biết rõ hơn về các nguyên nhân cụ thể và cách chữa trị choáng váng thì chúng ta nên chia chúng ra thành ba thể loại lớn giống như các triệu chứng trên đây
1- Chóng mặt (vertigo)
Chóng mặt là cảm giác quay cuồng hoặc chuyển động trong không gian và phần lớn là do những vấn đề của tai trong (inner ear) gây ra.
Nguyên nhân thông thường nhất cũa chóng mặt là chóng mặt kịch phát ở thế đứng nhẹ ( BPPV=benign paroxysmal positional vertigo). Người bị chóng mặt thường hay buồn nôn khi thay đổi vị thế ,đăc biệt là khi quay đầu hoặc nằm xuống. Họ sẽ có cảm giác quay cuồng (sense of spinning)-- đôi khi rất dữ dội--nhưng thông thường cảm giác này sẽ giảm bớt sau vài giây tới vài phút. Những người tránh vị thế làm họ thấy khó chịu sẽ có những triệu chứng tồi tệ hơn khi mà cuối cùng họ lại rơi vào đúng vị thế ấy.
Chứng chóng mặt BPPV được gây ra bởi những tinh thể ( crystals)có thễ thay đổi chỗ bên trong tai, và có thễ được chữa trị nhờ vào một loạt những vận dụng khéo léo về tư thế nhằm đưa các tinh thế ấy trở về đúng vi trí của chúng (Eply maneuvers)
Bệnh Meniere là một rối loạn mà các cơn chóng mặt mỗi lần kéo dài một vài giờ và có thể kết hợp với áp suất, giảm thính lực hay ù một trong hai tai (ringing in one of the ears). Giữa các cơn chóng mặt là những khoảng cách thăng bằng bình thường(intervals of normal balance) . Các khoảng cách này có thể cách nhau từ vài ngày tới nhiều tháng. Với thời gian những người bị bệnh Meniere có thể mất vĩnh viễn một phần thính lực (loss of hearing). Bênh Meniere đuợc chữa trị hoặc bằng thuốc hoặc bằng phẫu thuật với những phượng pháp khác nhau tùy theo tính cách nghiêm trọng của các triệu chứng
Viêm nơ-ron tiền đình ( vestibular neuronitis) là một cơn chóng mặt cấp tính dữ dội kéo dài từ vài ngày tới vài tuần. Bệnh sẽ tự bớt dần, nhưng thuờng ra làm bệnh nhân hết sức khổ sở. Bệnh thuờng đòi hỏi tới các thuốc tiền đình (vestibular medications) như dimenhydrinate, scopolaminehay diazepam. Một số bệnh nhân bị bệnh nhức nửa đầu( migraines) khi bị chóng mặt cũng sẽ lên cơn nhức nửa đầu (vestibular migrane)
2- Đứng không vững, mất thăng bẳng hay té ngã ( Unsteadiness, Imbalance or Falling)
Có nhiều nguyên nhân tiềm ẩn khác nhau cho các triệu chứng này.
Một nguyên nhân rất thông thường là giảm huyết áp tư thế (postural hypotension) xẫy ra khi một người đứng dậy quá nhanh từ tư thế ngồi hay nằm. Nguyên nhân này có thể đuợc chẩn đoán bẳng cách đo huyết áp ỡ những vi thế khác nhau.
Một nguyên nhân khác là sự thay đổi tổng thể dần dần vể thăng bằng theo tuổi tác (gradual overall change in balance with age). Đây cũng không khác biệt gì với sự giảm thính lực và thị lực theo tuổi già. Giống như tất cả các thay đỗi theo tuổi tác, các thay đổi vễ thăng bẳng của mỗi người mỗi khác nhau nhiều. Điều rất quan trọng đối với nhóm ngưởi cao tuổi là phải tạo một mội trường an toàn tại nhà với những lan can, đèn sáng, và những biện pháp an toàn nơi cầu thang. Phục hồi chức năng thăng bằng dưới sự chĩ dẫn của chuyên viên về vật lý trị liệu hay tiền đình trị liệu (vestibular therapy) có thể giúp ích. Những người bị các bệnh thẩn kinh tiến triển như bệnh Parkinson hay bệnh xơ cứng cột bên teo cơ ( ALS = amyotrophic lateral sclerosis) thường thuờng sẽ bị loạn chức năng thăng bằng như là một phẩn của căn bệnh ,mặc dầu thường ra đó không phải là một trong những triệu chứng đầu tiên
3. Ngất xỉu (Fainting)
Ngất xỉu hay cảm giác ngất xỉu cũng có thể là do nhiều nguyên nhân, bao gốm giảm huyết áp thế đứng (postural hypotension) như nói ở trên và một số thuốc men
Các thuốc betablocker--thông thường được dùng để trị bệnh cao huyết áp--ngăn ngừa không cho nhịp tim tăng cao. Khi ngồi dây một cách nhanh chóng, những người uống thuốc trị cao huyết không thễ tăng kịp nhịp tim đễ duy trì huyết áp nên có thễ cảm thấy như muốn ngất xĩu.
Các rối loạn thẩn kinh cũng có thể gây ngất xĩu
Ngất xĩu không phải do tai nên thường ra phải được thẫm định bởi một bác sĩ y khoa tổng quát
Có rất ít nguyên nhân chóng mặt hay chóng váng đe dọa tới tính mạng nếu các triệu chứng thăng bằng là những triệu chứng duy nhất. Mặc dầu một số bệnh nhân bị chóng mặt lúc ban đầu có thể bị nghi là bị đột quỵ hay có bướu não, nhưng rất ít trường hợp như vậy xẩy ra mà không có kẻm theo những triệu chứng thần kinh khác. Thực tế là hầu hết các hướng dẫn hiện nay đều khuyến cáo không nên làm CT scan hoặc MRI scan như là bước đầu của chẩn đoán choáng váng, ngay cả đối với những bệnh nhân được đưa vào cấpcứu
Tóm l ại nếu bạn bị choáng váng hay chóng mặt mà không có triệu chứng nào khác thì bạn đừng lo ngại là có điều gì xấu đang xẩy ra cho bạn. Tuy nhi ên có những điều mà bạn có thể làm để chữa trị các triệu chứng ấy. Tai nhạy cảm với muối, vì vậy một chế độ ăn uống ít muối có thễ giúp ích. Các vấn đề thăng bằng vừa thông thường và vừa nghiêm trọng hơn đối với những người mập phì, vì vậy thay đ ổi chế độ ăn uống và giảm cân cũng có thễ hữu ích cho nhóm người này. Hệ thăng bằng (balance system) cũng có nhiều khà năng thích ứng với các thay đổi của môi trường xung quanh. Những người năng hoạt động thể lực và có thân hình tốt có ít vấn đề thăng bằng hơn và chóng hổi phục hơn sau khi có rối loạn về thăng bằng
