Di Chúc Tuyệt Mệnh

Xin giới thiệu dưới đây bài viết của nhà văn PHẠM HOÀNG CHƯƠNG giáo sư hưu trí ghi lại những kinh nghiệm của người cao niên trong đời sống Mỹ.  

Năm 2005 về hưu, tôi mới 61 tuổi, học khu San Jose ngưng “cover” free bảo hiểm Kaiser cho cả gia đình. Kaiser “offered” đề nghị tiếp tục
cover nhưng mỗi tháng phải trả họ tới 800$ cho hai vợ chồng, đành tự mua lấy bảo hiểm rẻ, chỉ 140$ cho 2 người, chờ tới 65 tuổi xin
medicare. Cũng may trong 4 năm đó, cả hai đều khỏe, chả ai có bệnh gì.
Đúng 65, tới Social Services apply medicare, tôi đuợc cả part A và Bvì đi dạy đóng thuế hơn 15 năm, nhưng medicare premium khoảng 90$ một tháng ( nay đã tăng lên 121$) vì lương hưu cao hơn mức ấn định chongười lợi tức thấp. Lợi tức thấp thì khỏi đóng premium, mà còn đuợc cả 2 Medicare và Medi-Cal.

Mấy tháng sau, vợ tôi cũng đúng 65, tới apply Social Security thì chả đuợc đồng nào vì lúc qua Mỹ trễ tới giờ, hầu như toàn đi làm lãnh tiền mặt, và vì lương hưu tôi cao hơn mức tiền già cho cả 2 người. Tuy nhiên, vẫn được Medicare cho cả 2 parts A và B  ( theo chồng).

Medicare Liên bang gồm part A (nằm bệnh viện) part B (đi bác sĩ,X-ray…) part D(mua thuốc), còn Part C là chuyển qua một hãng bảo hiểm tư. Với Original Medicare của Liên bang, được quyền chọn bác sĩ theo ýthích mình, nhưng phải đóng thêm tiền gì nữa đó, nếu tiền bệnh viện cao quá một mức nào đó, tôi bèn chuyển qua Part C, tức chọn một trong các hãng bảo hiểm y tế tư (Medicare Advantage ) có giao kèo với Medicare Liên bang như Kaiser, SCAN, ARRP, Blue Shield & Blue Cross….
Mình vẫn phải đóng premium, nhưng Liên bang chuyển tiền premium nàycho hãng tư mình chọn lo cho mình từ A tới Z. Sau khi so sánh các hãngnày về giá cả, dịch vụ, và tinh thần phục vụ xã hội cao hơn lợi nhuận,tham dự workshop của SCAN tổ chức tháng 11, nghe thuyết trình và thamkhảo ý mấy members già cả ngồi quanh (ai cũng khen very good) tôiquyết định chọn SCAN từ đó đến nay không đổi nữa, vì ít phải co-paynhất so với các hãng khác trong mọi dịch vụ, từ thuốc men tới khámmắt, chỉnh hình, mổ xẻ, nằm bệnh viện lâu ngày, long- term care …và hễgọi là họ có mặt sẵn để trả lời 24/24,không phải nghe máy tự dộng trả lời (answering machine) để lại số phone chờ họ gọi lại.

Tiếc thay SCAN chỉ hoạt động ở California và Arizona. Ai ở các tiểubang khác phải chọn hãng khác. Mỗi năm, SCAN gửi 2 cuốn sách dày tới nhà members: một cuốn kê chi tiết về thể lệ, giá cả dịch vụ, cái gì free, cái gì phải copay, copay bao nhiêu; một cuốn in danh sách các bệnh viện, bác sĩ và specialists (ký giao kèo với SCAN) trong county mình ở. Mình phải tự chọn một “bác sĩ gia đình” trong danh sách các bác sĩ gia đình liệt kê trong sách. Có cả bác sĩ Việt nam nếu ai không biết tiếng Anh. Sau một thời gian, nếu không hài lòng với đạo đức và tài năng vị này, có thể gọi SCAN 7/24 đổi qua bác sĩ khác bất cứ lúc nào, bằng cách nhấc phone gọi 1(800)359-3500 là có người tiếp chuyện và gửi tới nhà thẻ SCAN mới với tên bác sĩ mới ngay. Thỉnh thoảng SCANlại còn gửi cho mình các tập sách mỏng đầy hình ảnh với các lời khuyênvề trị bệnh tạm thời trong tuổi già hay nhắc nhở về các bộ phận mắt,nhiếp hộ tuyến, vú, tử cung, ruột…. phải đi khám hay thử máu, thử phân, đo rỗng xương… trong một năm. Bác sĩ gia đình trong danh sách của SCAN chọn một trong mấy Provider Networks chính như Primecare,Medical Clinic, Medical Group, Choice Physicians, Physician Medical Group… Chọn bác sĩ nào thì phải tới các bệnh viện khám nghiệm hay thửmáu thuộc Network bác sĩ đó. Bệnh viện của Network sau đó gửi kết quảcho bác sĩ gia đình, và bác sĩ này sẽ gọi mình cho biết phải làm gì kếtiếp, hay gửi mình đi bác sĩ chuyên môn khám ngay lập tức vì nếu có cơ nguy hiểm. Bác sĩ gia đình tôi tên Shawn Couture, chừng 40 tuổi, gốcngười Pháp, rất hiền lành, tử tế, nói chuyện nhỏ nhẹ, lễ độ, thuộc Network Prime Care. Cha và anh ruột ông cũng đều là bác sĩ, 3 cha conmướn 1 một building làm chung. Có lần tôi xuất huyết hậu môn, gọi Shawn thì Shawn nghỉ vacation 2 tuần, ông bác sĩ cha ân cần tiếp tôi, khám thay cho con, định bệnh, cho toa, và gửi tôi tới nhà thương.

Cách đây một tuần, thư ký bác sĩ gia đình gọi 2 vợ chồng tôi tớioffice khám thường niên (physical exam). Tới thì thấy không có Shawm,mà một ông Mỹ nào bụng bự lạ hoắc, nhân viên y tế của PrimeCare gửitới, tự xưng là tới “làm việc” với các SCAN members già trên 70 tuổi,đọc hồ sơ sức khỏe, hỏi han tình trạng sức khỏe cụ thể, test máu huyếtlưu thông ra sao, hỏi trí nhớ còn tốt hay lú lẫn rồi, có vấn đề gì không, mục đích giúp các cụ sống lâu khỏe mạnh. Ông bảo cô y tá đo áphuyết 2 vợ chồng, đo chiều cao, cân nặng, ghi vô sổ. Tôi thấy ông nàyto béo dị thường, da đỏ hồng hào, tự hỏi không biết là bác sĩ hay y támà sao không biết ăn uống điều độ, có bị high cholesterol không mà bụng to vượt mặt, ngồi đọc hồ sơ cá nhân 2 vợ chồng, khệ nệ di chuyển,liên tục hỏi về bệnh và các thứ thuốc 2 đứa tôi uống mấy năm qua.bÔng khen tôi không bị tiểu đường, cao huyết áp, hay đau tim như đa sốcác người già, có lẽ nhờ đi gym tập thể dục, bơi lội, không ăn thịt,uống rượu, hút thuốc như tôi kể. Tôi nói tôi có 3 bệnh: mắt bịcataract đọc chữ nhỏ không thấy, phải đeo kính bifocal, nhưng bác sĩmắt nói chưa chín muồi để mổ, chờ khi nào đeo kính mà đọc chữ vẫn thấymờ thì mới mổ(!). Thứ hai, nhiếp hộ tuyến tôi nở lớn, PSA tới 6.1,nhưng không hề đi tiểu đêm, bác sĩ chuyên môn thử biopsy 2 lần vẫnkhông thấy cancer. Ngoài ra tôi còn bị Gout, lẽ ra phải uống thuốcngừa Allopurinol 1 viên 1 ngày để lọc acid uric trong máu, nhưng vìtôi không ăn thịt, nên không sưng ngón chân, do đó lâu lâu mới uống 1viên, sợ uống nhiều bị “side effect”, hại thận.

Bà xã tôi nhiều chứng hơn, đưa ông coi một bịch các lọ thuốc đang uốngnhư Thyoroid, huyết áp, potassium, rỗng xương. Ông bảo phải đi khámmammogram (vú) tháng tới. Ngoài 68 tuổi thì khỏi khám tử cung, nhưngngoài 74 mới khỏi khám mammogram nữa. Ở Mỹ bảo hiểm họ chăm sóc cẩnthận quá, chứ ở VN, cả đời đàn bà có ai mà đi khám vú và tử cung hàng năm làm gì, trừ phi có triệu chứng đau 2 chỗ đó.

Bỗng ông lấy ra một cái kẹp, cúi người xuống, móc vào ngón cái tôi, chân bên trái, rồi bênphải, lấy lên coi kết quả, ghi vô sổ, nói cái này dùng đo mức độ máu lưu thông trong hai chân người già. Trên 0.50 thì máu chân đó lưu thông tốt, dưới 0.50 là máu chân đó chảy chậm, mạch máu đôi khi bịnghẽn tắc vì có cặn bã mảng dơ (plaque), điều này khiến người giàthỉnh thoảng đang đi mà hai chân mất thăng bằng, té ngã xuống thìnhlình không gượng được, gẫy xương chậu, phải nhập viện nằm thật lâu đểgiải phẩu. Ông đưa cái kẹp đó lại gần mắt tôi để đọc con số hiện ra:
- Thấy không? Chân phải anh máu bị nghẽn, vì chỉ có 0.29. Chân trái
thì tốt, được 0.59.
Tôi ngẩn người ra nghe, vì chưa hề biết vụ “đo máu lưu thông” ở chânnày.

Anh Đức bạn tôi, 85 tuổi, tự đo áp huyết một ngày mấy lần, bịtiểu đường tự chích insulin lấy khi đo thấy lên cao, blood sugar gì mà lên tới 300. Mới đây tới thăm, anh lại có trò mới: móc cái kẹp nhỏ(bác sĩ đưa) vào ngón tay tôi để đo coi oxygen thiếu hay đủ trong phổi. Anh nói cơ thể anh thiếu oxy nên bác sĩ bắt phải kẹp vô ngón
tay, đo thường xuyên, hễ 90 trở lên là tốt. Tôi đo tay mình tới 95 nên không lo.

Bây giờ lại thấy cái kẹp đo máu lưu thông ở ngón chân ôngPrimacare này đưa ra. Ông hỏi:
- Anh đi có bị té lần nào chưa?
- Chưa bao giờ.
- Lâu lâu ngủ đêm gần về sáng, anh có bị chuột rút không?
- Có… đúng vậy. Chân mặt lâu lâu bị lúc gần sáng. Đau lắm, nhưng cobàn chân lên xuống năm ba giây thì hết.
- Đó là do máu ở chân phải anh bị nghẽn, không lưu thông tốt như chân trái.
- Uống …nuớc chanh cho tiêu các mảng dơ trong mạch máu có bớt không?
- Mạch máu ở tim to rộng, uống nuớc chanh,tỏi… có thể tiêu mỡ,chứ mạch máu ở chân li ti rất nhỏ, không ăn nhằm gì, phải đi bộ,vận động nhiều mới đỡ nghẽn máu.

Ông quay sang đo chân vợ tôi thì kết quả ngược lại, chân trái nghẽn
máu, chân phải tốt. Thảo nào lâu lâu bà ấy bị chuột rút ở chân trái.

Bỗng ông hỏi tôi đã làm “di chúc” chưa. Tôi sửng sốt:
- Tôi còn khỏe, còn sống 10 năm nữa là ít nên chưa làm, chỉ ghi xuống tờ giấy, cất tủ, dặn dò con cái các việc cần thiết nếu lỡ bị chết
thình lình…Vài năm nữa tôi sang tên nhà cho con, hay bán nhà ở chungvới con…giao hết cho con cái lo.
- Không, tôi muốn nói cái “advance directive” kìa.
- What?
- Di chúc (living will) khác với “chỉ dẫn kết thúc mạng sống” (advance
directive). Di chúc là để lại gia tài tài sản cho thừa kế, còn advance directive là cho phép bác sĩ rút ống thở để chết, chích cho chết, nếu anh chẳng may bị stroke, á khẩu, bại liệt, mất trí nhớ, hôn mê, hay bị tai nạn xe nằm mê man ở bệnh viện, phải chuyền ống thức ăn vô bao tử,sống đời thực vật kéo dài vô vị không ích gì mà tốn kém. Bác sĩ sẽ căncứ vào tờ “advance directive” này bàn với con anh để rút ống thở, haychích cho anh chết, cho khỏe thân anh mà cũng khỏi phiền tới con cái…
- Tôi phải tự viết lấy tờ di chúc đó, hay nó có sẵn cái form ở trên
mạng…? Website nào?
- Lên mạng, gõ “advance directive” sẽ thấy ngay, anh trả lời các câu
hỏi…rồi in ra, đứa bác sĩ 1 copy, con anh 1 copy. Không có di chúc nàythì bác sĩ và nhà thuơng không dám cho anh chết đâu. Họ sợ bị gia đìnhkiện.

Tôi đi từ ngạc nhiên này tới ngạc nhiên khác, phân vân nghĩ ngợi thìông cho biết hôm nay cấp giấy cho tôi lấy hẹn đi khám rỗng xương lại.
Hai năm trước khám, kết quả xương còn tốt, nhưng SCAN cho phép cứ 2 năm là phải khám lại... cho chắc.

Rời phòng khám bệnh, lái xe chở vợ về nhà, tôi đăm chiêu nghĩ ngợi mãi về tờ di chúc ông y tá gợi ý và cái chết sắp tới trong mười năm tớicủa hai vợ chồng.

Tuổi ngoài 70, ai mà không nghĩ tới tháng năm cuối đời. Bà chị vợ tôi,mới 74, đã liệt 2 chân 6 năm nay, phải ngồi xe lăn, lủi thủi một mìnhtrong nhà ở Santa Monica với chị caretaker, mỗi lần gọi thăm, cứ nghethan khóc sụt sịt, nhớ chồng đã chết bỏ lại một mình, đòi tự tử vìchán sống. Ông thày dạy Triết năm đệ nhất tôi ở Nhatrang, năm nay 80,mà đã ngồi xe lăn 15 năm rồi, ở San Diego. Chỉ vì năm đó về VN, quên uống thuốc mà bị stroke trên máy bay, nhập viện ở Saigon, vợ con phảibay về cứu cấp chở qua Mỹ lại. Bạn học cũ gửi hình họp mặt bên nhàqua, có người đã chết, hình để trên bàn thờ, có người tê liệt teo chânnằm một chỗ, có kẻ miệng móm, râu tóc trắng phau ….anh em tiếu lâm gọinhau bằng “cụ”.

Năm kia, Thuận, bạn học cũ, cho biết giáo sư đồng nghiệp Khai và Tâm, hơn tôi 2 tuổi, đã chết vì ung thư gan. Hôm qua,Hùng cũng cho hay Giao 54 tuổi ở Bolsa ( nhờ tôi giới thiệu vào làmcho một công ty lớn năm ngoái) bị stroke đã 2 tháng nay, phải vônursing home nằm, buồn bực cáu kỉnh, không muốn tiếp ai cả...Tôi giậtmình kinh hãi. Mới 54, sung sức khỏe mạnh họat bát như Giao mà độtnhiên ra thế đó sao?

Ôi, cuộc sống sao mà phù du. Sanh, lão, bệnh, tử. TỬ là giai đoạn chót của chu kỳ một đời người, đời một sinh vật, kể cả côn trùng, cỏ cây…nhưng chết như thế nào mới là vấn đề. Chết nhanh khỏe khoắn ở nhà ấmcúng, hay nằm liệt chết trong nhà thương lạnh lẽo, đau đớn kéo dài nhiều tháng, chết bom mìn, súng đạn, xe cán, rớt máy bay, chìm thuyền. Chết tỉnh táo, êm đềm nhẹ nhàng, hay chết thần trí mê muội, dây nhợ chuyền khắp mặt mũi đầu cổ, không nguời thân bên cạnh, là tùy vào

Nghiệp của chúng sinh đó. Mấy ai biết truớc cái chết mình xảy ra ngày nào.Tử vi chỉ đoán được năm nào bị nạn, năm nào chết, chết ra sao, chứ không thể biết đích xác được ngày tháng chết, và chết ở đâu.

Hai vợ chồng tôi, theo tử vi, sau 75 tuy vất vã nhiều năm, đều thọ ngoài 80, và đại hạn 10 năm cuối trước khi chết bình an, no đủ, khỏe
mạnh (cả 2 đều có Tử phủ vũ tướng+tứ linh+ Song lộc Khoa mã). Biết mình hậu vận được vậy là có phước so với nhiều người, nên cũng không lo xa. Lo cũng chả giải quyết đuợc gì. Già, Bệnh, Chết là một phần tấtyếu của cuộc sống, ai mà không trải qua. Có sinh thì phải có Tử. Lo sợ vì quá thương cái thân giả hợp (đất, nước, gió, lửa họp lại) này.

Phật nói,”Quá khứ đã qua, không nên nhớ, tương lai chưa tới, lo làmgì, hãy sống trọn vẹn với hiện tại”. Hiện tại, chúng tôi vẫn còn tươngđối khỏe, bà xã còn đi bộ exercise mỗi ngày, nấu cơm, làm vườn, ănđược ngủ được; tôi còn lái xe chạy ào ào, đi gym bơi lội, chạytreadmill, cuốc đất, trồng cỏ, chơi Internet, dự tiệc, thăm viếng bạnbè… lo chuyện hậu sự còn hơi sớm. Chỉ sợ lái xe rủi bị accident chếttrước mẹ tôi, khiến bà buồn phiền, rồi lâm bệnh ngã quỵ vì thương con,thì mang tội bất hiếu. Bà làm từ thiện, cúng chùa, xây chùa, bố thícấp dưỡng cho cô nhi viện, người nghèo trong tỉnh, phóng sanh…hơn 50năm nay nên nay tuy đã 90 vẫn còn sống khỏe bên nhà, tự mình đi đứng,vệ sinh lấy. Đã sắp quy tiên, nhưng thường xuyên niệm Phật, lại có mấyđứa em chăm lo bên cạnh, nên tôi không mấy lo. Các em tản mác khắp thếgiới thì đã có con cái chúng trực tiếp lo. Phần tôi đã dặn sẵn hai congọi dịch vụ hỏa thiêu cho ba má chết cho gọn, lấy hủ tro để trên bànthờ, rồi có dịp đem về quê nhà chôn trong nghĩa trang gia tộc, choxong một kiếp người vướng kẹt chiến tranh, tù tội, ly tổ ly tông, buồnnhiều hơn vui...

Thấm nhuần giáo lý Phật từ lúc trẻ, tôi vẫn biết Ái Dục là nguyên nhâncủa luân hồi tái sinh, diệt Ái dục được thì hết Khổ, nên đã từng tậpcoi nhẹ tình ái, đam mê, kiềm chế vọng tâm mỗi lần “ Tâm phân biệt“mống khởi. Mỗi khi Tâm yêu thích chớm khởi đối với sắc trần thì stopngay. Nếu Được Mất, Hơn Thua màTâm vẫn dửng dưng, đối đãi chúng sinhvới lòng từ bi một cách bình đẳng thì Tâm mình vô cùng thảnh thơi, lìađời lúc nào cũng không bận tâm, vướng mắc, hồn sẽ theo nghiệp lành màđi lên cảnh giới tốt đẹp hơn.

Ái Dục là yêu quí, luyến tiếc mạng sống giả tạm và tham đắm những thứliên hệ tới nó như vợ con, người thân, nhà cửa, tài sản, danh vọng...
Tuổi già nên bớt thương, bớt nhớ, bớt ham muốn, đem cho thiên hạ bớtcác đồ đạc không cần thiết lần lần trong nhà để khi sắp chết, nhìn
quanh thấy không còn gì để khỏi tiếc..Cất giữ đồ kỷ niệm thì mình chếtcũng chả mang theo được, mà các con rồi cũng liệng bỏ. Ở Mỹ, vật chấttràn ngập, đồ dùng cái gì cũng dư thừa, quen thói Việt nam thấy gì còntốt cũng tiếc không nỡ quăng, chắt chiu cất giữ trong garage: tivi,máy móc, tủ kệ, đèn ngủ, sách vở, máy tập thể dục, quần áo, DVD phim,CD nhạc…. Salvation Army, Hội ái hữu cựu chiến binh, hội Hungrychildren…nay xin, mai xin donations, cho hoài cũng cứ còn.

Mấy năm trước nghe Quang ở Long Beach, bạn học hồi lớp Nhất, thươnggia giàu có trước 75 bị đánh tư sản, vượt biên qua Mỹ trắng tay, buồn rầu cho hay Chấn( bạn thân 2 đứa) ở Oakland đã chết, hèn chi gọi phone nhà thăm mấy lần nghe im lìm, hình như vợ đã bán nhà dọn về ở với con.
Quang thấm nhuần đạo Phật, biết của cải là phù du, cuộc sống vô
thường, chỉ vun trồng phước đức mới quan trọng, nên đã học nghề bấmhuyệt, diện chẩn, chữa bệnh cứu người miễn phí, về hưu tham gia cácphòng chữa bệnh đông y từ thiện ở Orange County, gây phước lành chokiếp sau.

Anh Đức thì vợ mới mất 2 năm trước, bị nhiều thứ bệnh, gọi 911 nhập viện cấp cứu hoài nên DMV cấm lái xe, lủi thủi đi đứng chậm
chạp một mình trong ngôi nhà vắng vẻ ở Fountain Valley. Một lần tôitới thăm, ra sau vườn thấy mấy chục bụi chuối già cỗi héo úa xơ xác,
khắp vườn tơi bời ngập rác không ai dọn, mủi lòng đánh trần bỏ côngchặt bỏ, dọn dẹp cho gọn gàng mát mắt, kiếm chuyện nói cho anh vui,tạm quên nỗi buồn cô độc. Bạn bè ở các tiểu bang khác hay nước khácthì chỉ email thăm trao đổi tin tức, ai không biết chơi Internet mớigọi thăm.

Tuổi già, cũng như các ông bà già Mỹ, vợ chồng tôi về hưu cô quạnh lủithủi trong ngôi nhà có sân cỏ trước và vườn cây phía sau, ít muốn đidu lịch xa. Lái xe từ Nam lên Bắc Cali mấy tiếng đồng hồ cũng mỏi mắt,mệt phờ. Con cái có gia đình riêng, không ở chung nhà, chỉ liên lạcbằng phone, lâu lâu ghé thăm rồi đi. Tuổi già đành phải tự tạo ra
những thú vui, việc làm tiêu khiển, làm từ thiện, phóng sanh, bốthí…giữ tâm thanh tịnh. Đó là khi còn cả đôi, tới một lúc nào đó rồimột người sẽ ra đi, chỉ còn một người ở lại. Tới một lúc nào đó, chânsẽ yếu, tay sẽ run, phải dọn xuống nhà dưới ngủ kẻo vấp té, bỏ cái lầutrống không ai ở. Nếu bà xã còn lại, thì quanh quẩn ở nhà, làm bạn vớicái tivi, đêm hôm khóa chặt cửa sợ trộm, không biết lái xe phải lệthuộc mọi thứ vào con, hay bán nhà ở với con gái và cháu ngoại. Nếutôi còn lại thì phải nấu ăn dọn dẹp đủ thứ, hay mướn người tới takecare part-time, chưa biết rồi sẽ tính sao, về VN ở với em và cháu, hayở Mỹ với con.

Tối nay, tò mò lên mạng gõ chữ “ advance directive” (di chúc tuyệtmệnh) tôi thấy nhiều mục phải điền, nhiều câu hỏi phải trả lời: tên
họ, tuổi tác, địa chỉ, tên bác sĩ gia đình, sau khi chết có muốn hiếntặng thân thể nội tạng không, giao quyền cho ai quyết định chấm dứt sựsống, muốn chôn hay hỏa thiêu, công ty nào, ở đâu. Tôi phân vân khôngbiết lúc chết mình có còn ở Riverside không mà chọn nhà quàn, công tyhỏa thiêu ở Riverside, biết đâu lúc ấy đã xuống Little Saigon ở vớicon trai, hay về VN ở mướn người săn sóc, chết chôn cho gần ông bà chamẹ. Bút sa gà chết, sau này làm sao sửa đổi, update. Có những việcmình thực sự chưa biết quyết định thế nào, làm sao mà trả lời, ghixuống, và đưa luật sư công chứng.                     Tôi thừ nguời ra, và bỗng nhiên mộtnỗi hoảng sợ bao trùm khắp nguời. Hình ảnh một ông già ốm gầy như bộxương, rên rỉ, xanh xao mất hết sinh khí, hiện ra, nằm co quắp trêngiường phủ khăn trắng lạnh lẽo trong bệnh viện, sợ hãi chờ đón Tửthần.

Mình sắp phải bỏ hết tất cả con cháu, anh em, vật dụng, hình ảnh kỷniệm trong ngôi nhà thân thương này vĩnh viễn sao? Chết rồi đi về đâu?
Không bao giờ còn thấy lại không khí êm đềm đồ đạc trong ngôi nhà thânái này, đường phố, bạn bè, người thân….?

 Đọc kinh Phật biết không có gì gọi là cái TA. Gan, ruột, phổi, thận, tay chân, đầu óc, thịt da ,xương gân, ráp cột lại thì tạm gọi là TA, rã ra từng thứ thì chẳng có cái nào gọi là TA, Vô ngã, Vô thường, Vô chúng sinh. Thấy mình Vô ngã thì không còn vấn đề gì để bàn, sống còn chưa có gì để bàn huống hồ làkhi chết. Đâu có cái gì là của mình mà phải lo phải bàn? Nhưng biết Vôngã là một chuyện, mà sống thực sự trong tinh thần Vô ngã mới là khó.

GIÁC là một chuyện, mà NGỘ là chuyện khác. Ai công phu tu hành thiềnđịnh nhiều… chưa chắc đã ngộ, chưa chắc đã vượt qua nỗi sợ đánh mấtcái TA. Con người dù hiểu đạo, ăn chay, bố thí, tụng kinh, ngồi thiềnnhiều năm, một khi đối diện trực tiếp với cái chết mà tâm dửng dưng vắng lặng, không sợ hãi, mới thực là Giác ngộ. Được “tứ vô lượng tâm”(từ bi hỷ xả) may ra mới không sợ cái chết tới gần. Trong 4 tâm đó, tôi thấy XẢ là khó nhất. Ta có thể dễ dàng Từ, Bi, và Vui cái vui kẻkhác, nhưng Xả bỏ, buông hết cái Ngã ra, gia đình, tài sản, tất cảnhững gì thân thương gắn bó cả đời… mà đi nhẹ nhàng mới là chuyện khónhất trên đời, mà khi ngồi trước computer, làm tờ advance directivetrên mạng, tôi mới đột nhiên hiểu ra…và muốn nhắm mắt lại, biến mấtnhư làn hơi nóng bốc lên từ mặt hồ nước, để khỏi phải nghĩ ngợi gì hết…

Phạm Hoàng Chương (bài do bạn Mậu Trần giới thiệu)