Tôi
có một cô bạn trẻ, hàm vị tiến sĩ, hiện đang làm cho hội thiện nguyện “Melinda
and Bill Gates Foundation”; công việc của cô là chuyên nghiên cứu... phân người
để giúp đỡ về việc phòng chống bệnh tật cho các xứ nghèo ở Châu Phi, Châu Á và
Nam Mỹ. Trong trường thuốc, tôi cũng được huấn luyện một số kiến thức cơ bản về
phân người. Tuy nhiên, sau khi nói chuyện với cô tiến sĩ trẻ trong bữa ăn Lễ Gà
Tây Thanksgiving tại tư gia vừa rồi tôi mới biết là mình không biết nhiều về...
phân!
Bạn
có biết trong đường tiêu hóa của bạn có hàng tỉ con vi khuẩn tốt, con số còn
nhiều hơn tổng số tế bào trong cơ thể của bạn cộng lại, đang làm việc luân
phiên để giúp bạn tiêu hóa và hấp thụ thức ăn và cuối cùng thải ra thành phân
mỗi ngày? Hầu hết mọi người đều không để ý đến việc đi ngoài của mình vì nó quá
đều đặn cho đến khi có những triệu chứng bất thường cho thấy một cái gì đó
không ổn cho lắm.
Những
xáo trộn về hệ thống tiêu hóa đều được biểu hiệu qua phẩm chất và màu sắc phân
của bạn. Thí dụ, bạn đi ngoài mấy lần trong tuần, trong ngày, những dấu hiệu
của phân phản ánh không những về hệ thống tiêu hóa mà còn về tình trạng sức
khỏe tổng quát của bạn. Một sự thay đổi bất thường về phân đa phần chỉ vì một
thay đổi nào đó về thức ăn, và, cơ thể có thể tự điều chỉnh trong vòng vài ba
ngày. Tuy nhiên nếu “sự cố” kéo dài trong nhiều ngày, đó là dấu hiệu cơ thể bị
nhiễm trùng hay đang trải qua những tình huống gay go nguy hiểm hơn nhiều.
Màu
sắc
Trước
hết hãy nói về màu sắc. Thường thì phân màu nâu nhạt đến đậm được cho là bình
thường, nhưng nếu là những màu đen, đỏ, vàng thì không. Khi phân có màu đen
nguyên do là bị chảy máu đường ruột như loét bao tử hay ruột non. Uống thuốc bổ
có nhiều chất sắt cũng làm cho phân bị đen nhưng có sắc xanh lá cây trong đó.
Một số thuốc như Pepto-Bismol, hay trái sim (blueberries) cũng làm cho phân ngả
màu đen. Ngược lại, khi phân có màu đỏ tươi thường là do chảy máu từ ruột già
trở xuống, có thể là do bệnh trĩ, nhưng cũng có thể do một số bệnh đáng lo ngại
hơn. Còn nếu phân có màu “nhạt như vôi” hay màu vàng óng thì lại là một vấn đề
khác. Chỉ có bé sơ sinh mới có phân màu vàng. Thường thường màu nâu của phân là
do màu của chất mật tiết ra từ túi mật giúp đỡ việc tiêu hóa chất béo. Các vấn
đề về hệ thống sản xuất của mật hay nghẽn ống dẫn mật làm cho phân mất màu, đa
phần dính dáng đến ung thư túi mật, ung thư lá pancreas, viêm gan, hay ung thư
gan.
Hình
thể
Về
hình thể, nếu phân ốm tong ốm teo như chiếc đũa, có nghĩa là ruột già bị teo
lại và có thể bị nghẽn làm cho phân khó trôi, một dấu hiệu đáng ngại của ung
thư ruột già. Mặt khác, nếu phân quá dẻo, dính vào thành cầu, dội nước không
trôi, có nghĩa là phân có quá nhiều dầu mỡ. Nếu thấy mỡ nổi lều bều trên nước
vì cơ thể không tiêu hóa được mỡ và chất béo, có thể có vấn đề với lá pancreas
bị viêm kinh niên (chronic pancreatitis). Còn chuyện cục phân “ba chìm bảy nổi,
sáu lênh đênh” thì không phải lo ngại cho lắm, có thể trong phân có chứa nhiều
hơi mà thôi.
Mùi
Nói
chuyện về phân thì phải đề cập đến mùi của nó. Lý do phân có mùi vì còn thức ăn
thừa chưa tiêu hóa bị lên men, có vi khuẩn, có chất nhờn hay những tế bào chết
thải ra từ đường ruột. Khi có máu hay mỡ nhiều trong phân, mùi hôi sẽ tăng nồng
độ và sẽ có đượm chút mùi tanh trong đó. Ngoài ra mùi hôi tanh còn do một số
thuốc men hay do phân nằm kẹt trong ruột già quá lâu vì táo bón, hoặc một số
nhiễm trùng đường ruột. Dĩ nhiên thường tình, mùi của phân không mấy thơm cho
lắm, nhưng thành ngữ ông bà ta có nói “của ai nấy thơm” vì… quen mùi riêng tư
của mình. Có thể khó cho một số người để nhận ra sự khác biệt của mùi hôi này
so với một mùi hôi khác tuy nhiên nên để ý tới mùi… quen của mình vì nếu có mùi
thay đổi, mùi lạ hay mùi hôi dị kỳ khác với thường ngày thì phải đặc biệt quan
tâm lưu ý và tham khảo bác sĩ ngay.
Táo
bón làm cho phân khô và cứng. Nên nhớ một trong những phận sự của ruột già là
“recycle” nước cho cơ thể. Vì thế khi phân tích lũy trong ruột già khá lâu, sẽ
bị khô và đậm mùi hơn, và, nước được recycled thì cũng không mấy tinh khiết cho
lắm. Vì thế nên tránh bị táo bón bằng cách ăn nhiều rau cải, năng vận động và
uống đủ nước. Táo bón còn do phản ứng phụ của một số thuốc men “quá nóng” hoặc
do một số bệnh hoạn hay tình trạng bất ổn của hệ thống tiêu hóa. Lâu lâu bạn có
thể bị táo bón chút đỉnh, nhất là khi đi du lịch xa, nhưng nếu bạn đi ngoài
dưới 3 lần trong tuần, có thể bạn bị táo bón kinh niên và là một trong số hơn 4
triệu người bị táo bón kinh niên ở Mỹ. Nếu không lưu tâm điều chỉnh, táo bón có
thể làm cho bạn bị trĩ hay bị ra máu hậu môn. Vì thế nên tập thói quen đều đặn
mỗi ngày, nếu cần phải đi thì đi ngay, không nên “để bụng”, ôm “bầu tâm sự” quá
lâu, không tốt cho sức khỏe tâm thần lẫn thể chất.
Ngược
lại, tiêu chảy khi phân đi qua ruột già quá nhanh không kịp cho ruột già hút
nước trở lại. Đa phần cơ thể sẽ tự điều chỉnh trong vòng đôi ba ngày. Tiêu chảy
chỉ là một hình thức đề kháng của cơ thể nhằm giải độc và tống khứ cho nhanh
các vi trùng xấu ra ngoài. Khi bị tiêu chảy, chỉ nên uống nước, như nước có
muối khoáng Gatorade chẳng hạn, và ăn cháo trắng cho đến khi cầm. Nên kiên
nhẫn, tránh uống những loại thuốc cầm vì chúng lại làm cho bạn bị táo bón ngay
sau đó. Trong trường hợp tiêu chảy kéo dài quá 3 ngày thì nên gọi bác sĩ vì tình
trạng có thể nặng hơn. Một số trường hợp tiêu chảy bị gây ra bởi các loại ký
sinh như sán lãi hay bệnh ruột già kinh niên. Một số “kẹo cao su” chewing gum
có chứa đường Xyliton hay sorbitol, nhai nhiều, vài chục cái mỗi ngày cũng có
thể làm cho bị tiêu chảy. Một số trường hợp tiêu chảy kinh niên là do thiếu sót
những vi khuẩn tốt trong ruột già. Chứng bệnh này có thể chữa trị bằng cách cấy
ghép phân…tốt từ một người cho…phân mạnh khỏe khác.
Trở
lại với cô tiến sĩ Yoshida. Bố mẹ cô là người Nhật gửi cô đi du học ở Mỹ đậu
được bằng tiến sĩ. Ông bà thường đùa là tiền vàng, biển bạc để đổi lấy nghề
tiến sĩ thử... phân của cô. Tuy nhiên, cô rất hãnh diện và yêu nghề vì nhờ
những nghiên cứu của cô mà hàng chục ngàn bệnh nhân được cứu mạng ở những nước
nghèo, nhiều bệnh tật.
BS.
Hồ Ngọc Minh/baomai
