Khô miệng, tiếng Anh gọi là xerostomia hoặc cotton mouth, là bệnh khá phổ biến nhất là đối với người tuổi cao. Khô miệng là do giảm tiết nước bọt ở trong miệng.
Nhắc lại là nước miếng được sản xuất từ các tế bào ở mặt trong của môi, vòm miệng đặc biệt là từ 3 tuyến chính ở trong miệng: tuyến ở dưới lưỡi, tuyến gần xương hàm và tuyến parotid ở hai bên má.
Nước miếng của mỗi tuyến có cấu tạo hơi khác nhau, nhưng nói chung gồm có 98% là nước. Phần còn lại là chất nhờn, khoáng calci, sodium, kali, enzym amylase, lipase, vài chất kháng vi khuẩn. Hệ thần kinh tự chủ kiểm soát sự sản xuất và tiết ra nước miếng.
Mỗi ngày miệng sản xuất khá nhiều nước miếng, từ ½ lít tới 1,5 lít. Khi ngủ ban đêm thì hầu như số lượng nước miếng tiết ra không đáng kể.
Nước miếng giúp ta nhai nuốt thực phẩm, nói năng dễ dàng và tiêu diệt các vi sinh vật lẩn quẩn trong răng miệng.
Nước miếng thường tiết ra khi có sự hiện diện của thực phẩm, khi ta nhai một chất kích thích như kẹo cao su, khi ngửi mùi thơm ngon hoặc khi nhìn hoặc nghĩ tới thực phẩm. Liên tục lép nhép nhai bỏm bẻm không có thức ăn trong miệng cũng khiến cơ bắp trong miệng co bóp, ép vào các tuyến nước miếng, gia tăng sản xuất.
Người có sức khỏe tốt thì chứng khô miệng ban đêm có thể là do mấy nguyên nhân trực tiếp như trong khi ngủ, há miệng thở, nước miếng bốc hơi; cơ thể thiếu nước, tác dụng phụ của dược phẩm, không khí trong phòng ngủ quá khô…
Ngoài ra khô miệng nói chung còn có thể vì:
-Hóa hoặc xạ trị u bướu ung thư vùng cổ, đầu gây hư hao tuyến nước miếng, giảm sản xuất.
-Một số bệnh như HIV/AIDS, tiểu đường, bệnh của tuyến nước miếng, hội chứng Sjogren là bệnh tự miễn trong đó tế bào miễn dịch hủy hoại tuyến nước mắt và nước miếng, khiến cho miệng và mắt khô.
-Thay đổi hormon trong cơ thể như khi mang thai hoặc ở tuổi mãn kinh.
-Do tác dụng phụ của gần 400 dược phẩm như thuốc chống dị ứng, hạ huyết áp, chống trầm cảm. lo âu, lợi tiểu, giảm hoặc kích thích khẩu vị.
-Tổn thương dây thần kinh điều khiển tuyến nước miếng.
-Chứng dội ngược dịch vị acid từ bao tử lên họng.
-Căng thẳng tinh thần, ba hoa chích chòe đấu hót liên hồi cũng tạm thời khiến cho miệng khô.
Khô miệng có thể gây ra một số rối loạn cho sức khỏe như là khó khăn nhai, nuốt thực phẩm, khó nói, giảm khẩu vị ăn không thấy ngon, đau rát họng, khản tiếng, miệng hôi, sâu răng, nhiễm trùng răng, miệng, lợi răng. Khô miệng kích thích miêm mạc ở miệng dễ dàng đưa tới viêm sưng nhiễm trùng.
Dười đây là một số mẹo có thể giảm tình trạng khô của miệng:
-Nhâm nhi nước lã, nước không đường hoặc ngậm đá cục.
-Tránh các chất gây kích thích như rượu, thuốc lá, cà phê
-Nhai kẹo cao su hoặc kẹo không đường. Động tác này giúp tiết ra nhiều nước miếng , khiến nước miếng từ các tuyến lưu chuyển, hòa hợp với nhau và hữu hiệu hơn để phòng tránh hư răng, làm sạch miệng.
-Tránh thực phẩm quá mặn, quá cay để tế bào miệng không bị kích thích.
-Uống chút nước trong khi ăn để thực phẩm mềm ướt, dễ nhai dễ nuốt, tăng ngon miệng;
-Phụn bụi nước trong phỏng ngủ vào buổi tối để không khí bớt khô.
-Dùng nước miếng nhân tạo dưới dạng dung dịch xúc miệng, xịt, thoa miệng, viên tan trong nước. Các chất này không kích thích tuyến nước bọt mà chỉ có tác dụng làm miệng ướt, nhờn.
Ngoài ra:
-Nhẹ nhàng đánh rặng lợi mỗi ngày vài ba lần.
-Cà kẽ răng mỗi ngày;
-Dùng kem đánh răng có chất fluoride
-Giảm thiểu thực phẩm dính, nhiều đường. Ăn xong là đánh răng ngay để vi khuẩn không kịp tiêu thụ và tạo ra acit, làm hại men răng.
Trước khi đi ngủ, không xúc miệng với dung dịch có chất cồn. Cồn làm hơi nước ở miệng mau bốc hơi.
-Đi bác sĩ Nha khoa hai lần mỗi năm để khám chữa bệnh răng miệng.
Và cuối cùng, nói với phu nhân nếu thấy bạn ngủ mà mở miệng thở thì nhẹ nhàng nhắc nhở. Vừa tránh miệng khô, vừa không hôi đắng miệng.
( theo Bác sĩ Nguyễn Ý Đức)
