Trong
cuộc sống, chắc hẳn mỗi người trong số chúng ta đều từng phải nghe
những lời khó nghe, hoặc giả vô tình thốt ra những điều gây tổn thương
người khác. Nhà văn Hemingway từng nói: “Chúng ta mất hai năm để học
nói, nhưng lại mất hơn 60 năm cuộc đời còn lại để học cách im lặng. Về
sau này, khi càng nói nhiều, khoảng cách giữa con người lại càng xa cách
hơn, mâu thuẫn cũng nhiều hơn.
Ernest Hemingway. (Ảnh qua Fortune)
Ernest Hemingway. (Ảnh qua Fortune)
Cổ nhân cũng có câu: “Động không bằng tĩnh, nói nhiều vốn chẳng bằng im lặng.”
Quả thực, lời nói là thứ rất dễ gây tổn thương người khác, và khi đã
tạo thành vết thương đó thì rất khó lành lại như cũ. Nếu như trong giao
tiếp, chúng ta chỉ chú trọng vào biểu đạt cá nhân, không nghĩ đến cảm
thụ của đối phương, sẽ dễ gây hiểu lầm, bất đồng. Trong nhiều trường
hợp, không nói lời nào còn tốt hơn trăm vạn lần so với nói những lời hồ
ngôn lộng ngữ.
Chu Dịch viết: “Cát nhân chi từ quả, táo nhân chi từ đa”,
ngụ ý là người có uy đức thì không nói nhiều, người giảo hoạt mới dùng
nhiều lời để nói. Lời nói phần nào phản ánh tâm hồn của mỗi người. Lời
nói ra, kỳ thực có thể nhìn thấu rất nhiều điều trong đó. Chỉ cần để tâm
quan sát, có thể nhận thấy những người khác nhau sẽ nói ra những lời
khác nhau.
Nói nên chậm, tâm nên thiện
Ở
Lang Da, Sơn Đông, Trung Quốc có gia tộc họ Vương nổi tiếng trong lịch
sử Trung Hoa. Theo thống kê, chính sử ghi chép lại, từ thời Đông Hán đến
triều Minh Thanh, kéo dài đến hơn 1.700 năm, gia tộc này có tới 36 nữ
tử làm hoàng hậu, 36 nam tử làm phò mã, lại có 35 người làm tể tướng. Mà
gia tộc hiển hách này suốt bao đời chỉ tuân theo một giáo huấn gồm sáu
chữ “Ngôn nghi mạn, tâm nghi thiện”, tức là “Nói nên chậm, tâm nên thiện”.
Chúng
ta không phải là thánh nhân, nếu nói quá nhanh không suy nghĩ sẽ rất dễ
mắc lỗi. Có những người, khi đối đáp thường rất nhanh, thoạt nhìn thì
quả thực là có khả năng ăn nói, nhưng kỳ thực là lời nói ra không được
suy xét kỹ càng, đầy những sơ hở. Những người như vậy kỳ thực sẽ không
được người khác coi trọng.
Khổng Tử dạy: “Thị
vu quân tử hữu tam khiên: Ngôn vị cập chi nhi ngôn vị chi táo, ngôn cập
chi nhi bất ngôn vị chi ẩn, vị kiến nhan sắc nhi ngôn vị chi cổ”,
tức là người quân tử thì có ba điều hổ thẹn. Chưa đến lượt nói mà đã cất
lời hấp tấp, mạo phạm người khác rồi. Đến lúc nói mà lại im lặng, thì
chính là lấp liếm. Không nhìn xét đến tâm trạng người khác, không quản
sự rối ren của tình huống mà đã phán xét, thì có thể còn phạm sai lầm
lớn hơn.
Không nên dễ dàng đánh giá người hay sự việc
Thời
đại Internet ngày này giúp chúng ta nắm bắt các nguồn thông tin nhanh
hơn sớm hơn, cảm giác chỉ trong nháy mắt mà có thể biết được chuyện gì
đang xảy ra trên toàn thế giới, biết được bạn bè chúng ta mỗi giờ mỗi
phút đều đang làm gì, toàn bộ được phản ánh hết trên báo chí và các mạng
xã hội. Nhưng cũng theo vòng xoáy gấp gáp ấy, chúng ta không còn có đủ
thời gian để tìm hiểu xem đâu là thông tin thật, đâu là thông tin giả,
cứ bị cuốn vào đó mà bình luận điều này, phán xét điều khác.
Có một câu như thế này: “Những gì trên bề mặt bạn nhìn thấy chưa chắc hẳn đã đúng, bởi vì chân lý thường ẩn giấu rất sâu.”
Khi bạn nhìn thấy một vấn đề gì đó, có thể chỉ như thầy bói xem từng bộ
phận của con voi, nhìn thấy cái tai, cái chân, hay cái vòi voi… thông
qua nguồn thông tin hữu hạn mình tiếp cận được, chứ không hoàn toàn nhìn
thấu hết mọi mặt của nó. Những điều nhìn thấy đó, sẽ khiến bản thân
trong lúc vội vàng chưa suy xét hết mà đặt ra một “định nghĩa” riêng,
không giống nhau. Định nghĩa đó, có thể hoàn toàn sai khác với thực tế,
và vô hình trung bạn lại gây ra lỗi lầm lớn.
Với
những người chúng ta không thực sự hiểu về họ, tốt nhất là hãy giữ sự
tôn trọng và điềm tĩnh, không tùy tiện phát ngôn. Có nhiều người thể
hiện ra bề mặt hết sức lạc quan, không câu nệ tiểu tiết, nhưng kỳ thực
họ lại có những “nỗi đau” chí mạng mà không muốn ai chạm tới. Hãy cẩn
trọng khi nhắc tới chuyện riêng tư của bất kỳ ai, mỗi người đều có một
vết thương lòng, và khi bị khơi gợi lại, có thể mang đến sự tổn thương
khó vãn hồi. Đây cũng là nguyên nhân lại sao những người có tu dưỡng
thường không tiết lộ bí mật của mình cho người khác.
Nói nhiều cũng là một loại bệnh, nên học cách im lặng
Tăng
Quốc Phiên từng nói rằng, nói nhiều là điều đại ác trong kiếp nhân
sinh. Tăng Quốc Phiên đã dành rất nhiều tâm sức trong cuộc sống của mình
để cố gắng hạn chế “bệnh nói nhiều”. Ông cũng coi đây là một phần quan
trọng trong giáo huấn gia đình, trong việc giáo dục hậu nhân.
Có
một câu chuyện kể về nhà văn vĩ đại người Mỹ Mark Twain. Mark Twain
nghe bài thuyết giảng của mục sư tại nhà thờ. Ban đầu, ông rất cảm động
trước bài diễn văn, còn dự định sẽ lấy một khoản tiền lớn để quyên tặng
nhà thờ. Nhưng sau vài phút, vị mục sư vẫn tiếp tục nói, còn Mark Twain
cảm thấy bắt đầu nhàm chán, và quyết định giảm số tiền này xuống một
nửa. Sau 10 phút, khi vị mục sư trên bục vẫn đang huyên thuyên không
ngừng, Mark Twain cảm thấy không chịu nổi nữa, ông quyết định sẽ không
quyên tặng tiền nữa. Trong tâm lý, hiện tượng này gọi là “hiệu ứng quá
giới hạn”, nghĩa là khi bị kích thích quá nhiều, quá mạnh và thời gian
tác dụng quá lâu sẽ dẫn đến tâm lý cực kỳ khó chịu và phản tác dụng.
Bệnh
là từ miệng mà vào, họa là từ lời mà rước lấy. Mỗi người đều nên chịu
trách nhiệm về những gì họ đã nói. Có những lời, người nói vô tâm, nhưng
người nghe lại hữu ý. Nói mà không suy nghĩ kỹ, có thể mang đến hậu quả
khôn lường, thậm chí khiến bản thân có thêm bao nhiêu kẻ thù mà chẳng
hay biết.
Nhà triết học vĩ đại Socrates từng giảng về đạo lý “ba cái sàng”. Socrates nói: “Khi
bạn muốn nói với ai đó một chuyện, ít nhất hãy dùng ba cái sàng để lọc.
Cái thứ nhất gọi là sàng chân thực, cái thứ hai là sàng thiện ý và cái
thứ ba là hữu ích, chính là điều chúng ta muốn nói có quan trọng hay
không?”
Nếu
như mỗi chúng ta đều có thể nghĩ đến “ba cái sàng” của Socrates khi
muốn nhận định hay tranh biện gì đó, chúng ta sẽ có thể tránh được việc
nói ra những lời vô nghĩa, đắc tội với người khác, đồng thời cũng thực
sự cải thiện được “bệnh nói nhiều” của bản thân.
An Hòa/ trithuc.vn (bài do bạn Mậu Trần giới thiệu
