Bạn có cảm thấy yếu sức hoặc mệt mỏi--đôi khi tới mức kiệt sức-
nhiều lúc hay không? Nếu có, thì bạn không phải là người duy nhất. Mệt mỏi mạn
tính (Chronic fatigue) dẫn tới hơn 10 triệu lần bệnh nhân
tới gặp bác sĩ gia đình mỗi năm
Mệt mỏi mạn tính có nhiều nguyên nhân, bao gồm các bệnh như
thiếu máu và xơ cứng rải rác cũng như bệnh trẩm cảm và những rối loạn tâm thần
khác. Nhưng thường ra mệt mỏi mạn tính cũng còn là một tác dụng phụ của thuốc
men (ngoại trử trường hợp hội chứng mệt mõi mạn tính/ chronic fatigue
syndrome có nguyên nhân không rõ ).
Dưới đây là chín nhóm dược phẩm chính có thễ gây mệt mỏi mạn
tính
1. Thuốc huyết áp (Blood pressure medications)
Công dụng của thuốc Thuốc huyết áp (blood pressure medications) có ít nhất tám loại khác nhau vả đươc sử dụng để giảm áp lực bên trong các mạch máu giúp cho tim không phải làm việc quá nặng nhọc để bơm máu đi khắp cơ thể
Những thuốc huyết áp bán chạy nhất gồm có lisinopril (Prinivil, Zerstril) thuộc loại ACE inhibitor; amlodipine (Norvasc) thuộc loại calcium beta blocker; hydrochlorothiazide (HCTZ) và furosemide (Lasix) thuộc loại diuretic/lợi tiểu; metoprolol (Lopressor,Toprol) thuộc loại beta blocker. Mệt mỏi cũng còn là một trong những tác dụng phụ thông thường nhất cùa aliskiren ( Tekturna,Tekturna HCT) thuộc loại renin inhhibitor mới có
Thuốc có thể gây mệt mỏi ra sao? Thuốc huyết áp có thể làm chậm tác động bơm của tim cũng như làm suy yếu
toàn bộ hệ thần kinh trung ương hoặc trong trường hợp thuốc lợi tiểu làm cạn
kiệt các chất điện phân mà cơ thể cần. Bạn hảy đoc kỹ bản thông tin an toàn kèm
theo thuốc, có thể bạn sẽ thấy ghi rõ " cưc kỳ mệt mỏi" (extreme
fatigue) như lá một tác dụng phụ của thuốc
Lựa chọn thay thề Bạn có thể yêu cầu
bác sĩ đổi thuốc huyết áp khác cho bạn. Đối với người cao tuổi lựa chọn tốt
nhất là benzothiazepine thuộc loại
calcium channel blocker như diltiazem (Cardizem)
chẳng hạn
Dầu cá bổ sung có chứa omega-3 cũng giúp giảm huyết áp. Tuy nhiên omega-3 có
thể tăng nhẹ mức cholesterol xấu LDL và cũng có thễ nâng cao rủi ro bị ung thư
tiền liệt tuyến (prostate cancer)
Lợi ích tự nhiên Các acid béo omega-3
được cho là chất chống mệt mỏi tự nhiên. Một nghiên cứu vào năm 2015 cho thấy
là sự chuyển hóa (metabolism) tăng trong khi nghỉ ngơi và nhip tim giảm khi tập
thể dục đối với các phụ nữ uống omega-3 bổ sung có chứa 2g EPA, 1g DHA
trong vòng 12 tuần lễ. Tuy nhiên điều này còn cần phải nghiên cứu thêm
2. Statin và fibrate
Công dụng của
thuốc Statin (Statins) và fibrate được dùng để trị cao cholesterol.
Các thuốc statin bán chạy nhất là atorvastatin
(Lipitor), rosuvastatin (Crestor) và simvastatin ( Zocor). Thuốc fibrate bán
chạy nhất là fenofibrate (Tricor)
Thuốc có thể gây mệt
mỏi ra sao? Nghiên cứu cho thấy statin làm ngưng việc sản xuất các tế bào
vệ tinh (satellite cells) làm phát sinh mô cơ bắp dẫn đế việc cơ bắp ngưng tăng
trưởng. Một số nhà nghiên cứu cũng đã gợi ý là statin can dự vảo việc sản xuất
năng lượng trong các tế bào cũng giống như cách mà thuốc này can dự vào việc sản
xuất cholesterol
Sự suy yếu cơ bắp và sư đau nhức cơ bắp nghiêm trọng trên toàn
cơ thể có thể là những triệu chứng của bệnh globin
cơ niệu kịch phát (rhabdomyolysis)
tức là bệnh suy thoái cơ xương (skeletal muscle) dẫn đên sự phóng thích các sơi
cơ vào trong dòng máu. Một chất myoglobin có bên trong các tế bào cơ khi được
phóng thích có thể dẫn đến tổn thương thận nghiêm trọng và thậm chí suy thận
Lựa chọn thay thế. Nếu bạn thuôc nhóm nhiều triệu người cao tuổi
tại Hoa kỳ không có bị bệnh động mạch
vành (coronary disease) và đang uống statin thỉ bạn hãy yêu cầu bác sĩ chữa trị
mức cholesterol cao nhẹ của bạn với kết hợp tan dưới lưỡi gồm có vitamin B12
(1000mcg/ngày), folic aid (800mcg/ngày) và vitamin B6 (200mg/ngày).
Ngoài ra men gạo đỏ (red yeast rice) cũng có hiệu lực gần như môt
số thuốc statin khi dùng trong những thời gian ngắn, nhưng có thể gây những vấn
đề về cơ bắp như các dược phẩm
3. Proton pump inhibitors
Công dụng của thuốc. Proton pump inhibitors (PPI) được dùng để trị bệnh hồi lưu dạ dảy- thực quản (GERD)và những rối loạn tượng tự khác. Hơn 20 triệu người dân Mỹ dùng thuốc kê toa PPI bao gốm esomeprazole (Nexium), Iansoprazole (Prevacid),Omeprazole (Prilosec) và Pantoprazole (Protonix); một số những thuốc nảy được bán tự do
Thuốc có thể gây mệt mỏi ra sao? Những bệnh nhân dùng thuốc PPI chỉ trong vòng ba tháng sẽ có rủi ro có mức magnesium bị hạ thấp dẫn đến ăn mất ngon, mệt mỏi và suy yếu cùng những triệu chứng khác nữa
Lựa chọn thay thế Cơ quan Quản lý Thực phẫm và Dược phẩm (FDA) khuyến cáo bác sĩ nên đo mức magnesium trong huyết thanh của bệnh nhân trước khi kê toa thuốc PPI và theo dõi đinh kỳ sau đó.
Nếu bạn muốn ngưng uống PPI thì phải tiến hành từ từ vì nếu ngưng đột ngột bệnh GERD có thể tái xuất phát với những triệu chứng nghiêm trọng hơn. Dưới sự hướng dẫn của bác sĩ bạn có thễ giảm dần liều lượng theo từng đợt 20 mg, cứ mỗi đợt cách nhau 10 tới 15 ngày cho tới khi ngưng hẳn thuốc. Đối với một số người, tiến trình này có thể kéo dài lâu hơn
Nếu bạn vẫn còn những vấn đề hồi lưu nghiêm trọng thì bác sĩ có thể sẽ phài đổi sang thuốc H2 blocker như ranitidine (75 mg mỗi 12 tiếng tùy theo nhu cầu)
4. Benzodiazepines
Công dụng của thuốc Benzodiazepines, thông thường được biết như là thuốc an thần, được sử dụng để trị những rối loạn lo âu (anxiety disorders), bồn chồn (agitations) và co giật cơ (muscle spasm) và để ngăn ngừa động kinh (seizure). Vì Benzodiazepines có tác dụng làm dịu/gây ngủ nên đôi khi được dùng dể trị bệnh mất ngủ và lo âu do trầm cầm
Các thuốc benzodiazepines thông thường được kê toa bao gồm alprazolam (Xanax), clonazepam (Klonopin), diazepam (Valium), lorazepam (Ativan) và temazepam (Restoril)
Thuốc có thể gây mệt mỏi ra sao? Benzodiazepines có thễ gây dịu và gây mệt mỏi bẳng cách làm giảm bớt hoạt động của hệ thần kinh trung ương.
Những người dùng benzodiazepine trên hai hay ba tuần có thể trở thành quen thuốc và về lâu dài cần phải tăng liều lượng thuốc để có cùng hiệu ứng như trước và do đó sẽ bị mệt mỏi thêm. Dùng Benzodiazepine lâu dài cũng thễ làm suy yếu cơ bắp
Nên ghi nhận là các người cao tuổi cần một thời gian dài gấp ba lần để loại bỏ thuốc này ra khỏi cơ thể so với nhửng người trẻ tuổi. Sự tích tụ thuốc trong cơ thể sẽ làm cho các người cao tuổi có nhiểu rủi ro bị mệt mỏi hơn và bị lệ thuộc vật lý hay tâm lý (physical or psychological dependence).
Lựa chọn thay thế. Bạn hãy thảo luận với bác sĩ. Nhiều bệnh nhân
mắc chứng lo âu hay mất ngủ nhẹ không cần phải uống benzodiazepine. Tuy nhiên
việc ngưng thuốc hay giảm liều lượng thuốc cẩn được bác sĩ theo dõi vì các tác
dụng thiếu thuốc ( withdrawal effect ) nghiêm trọng có thể xẩy ra.
Đối với tất cả các điều kiện bệnh lý trên đây, có những thuốc
khác hay những phép trị liệu không cần tới thuốc. Chẵng hạn như melatonin với liều lượng từ 3 đến 10 mg
uống trước khi đi ngủ đôi khi có thể giúp tái lập mô hình giấc ngủ lành mạnh
5. Thuốc kháng histamin (Antihistamines)
Công dụng của thuốc Các thuốc kháng histamin được dùng để giảm nhẹ hoặc ngăn ngừa các triệu chứng của rối loạn dị ứng ( như sốt mùa cỏ khô /hay fever) hoặc cảm lạnh thông thường. Một số thuốc kháng histamin cũng được sử dụng để trị say tàu xe, buồn nôn và ói mửa cũng như lo âu hoặc mất ngủ
Thuốc có thể gây mệt mỏi ra sao? Các thuốc kháng histamin là những chất làm dịu hệ thần kinh trung ương (CNS depressant) và có thể gây mệt mỏi và buồn ngủ
Các người cao tuổi nói chung không nên dùng diphenhydramine (Benadryl)---có trong các thuốc trợ ngủ có tên tận cùng bằng "PM"-- bởi vì tác dụng an thần (sedative) mạnh của nó tăng cao rủi ro té ngã và gãy xương.
Mệt mỏi cũng được ghi nhận là tác dụng phụ của fexofenadine (Allegra),một chất kháng histamin thông dụng khác, nhưng ỡ mức độ kém hơn các thuốc cùng loại khác . Các người cao tuổi nói chung không nên dùng thuốc này bởi vỉ thận không có khả năng loai bỏ nó một cách hiệu quả nên thuốc sẽ tích tụ trong cơ thể
Lựa chọn thay thế. Những thế hệ thuốc kháng histamin mới như loratadine (Claridin) và cetirizine (Zyrtec) thích hợp hơn cho các người cao tuỗi và ít có rủi ro gây mệt mỏi
6. Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants)
Công dụng của thuốc Các thuốc chống trầm cảm thông thường dùng để trị trầm cảm nhưng cũng thường hay được dùng cho các rối loạn lo âu, các rối loạn ăn uống, rối loạn xung lực cưỡng bức ám ảnh (obsessive compulsive disorder), đau mạn tính, cai thuốc và một số rối loạn liên quan tới hormone như chứng cơ cứng kinh nghuyệt ( menstrual crmps) nghiêm trọng
Có nhiều loại thuốc chống trầm cảm khác nhau, bao gồm tricyclic antidrepressants, monoamine oxidase inhibitors (MAOIs), selective serotonin re-uptake inhibitors (SSRIs), dopamine antogonists và lithium v.v...
Các thuốc chống trầm cảm kê toa thông thường bao gồm duloxetine (Cymbalta), fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil), straline (Zoloft) và venlafaxine (Effexor)
Thuốc có thể gây mệt
mỏi ra sao? Mệt mỏi lả tác dụng phụ
thông thường của các thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là trong những tuần lễ đầu
của trị liệu.
Các nhà khảo cứu gơi ý là các thuốc chống trẩm cảm gây mệt mỏi
qua tác dụng lên các chất truyển thẩn kinh (neurotransmitters) của não --chính
nhất là serotonin và norepinrphrine-- và trên các hormon. Chẳng hạn sự gián
đoạn trong việc cơ thể tiết ra cortisol (hormon stress) đã được chứng tỏ là có
liên hệ mật thiết với các triệu chứng mệt mỏi
Lưa chọn thay thế Bạn hãy bàn với bác sĩ về việc điều chỉnh liều
lượng thuốc chống trầm cảm ( các tác dụng phụ thường ra có liên hệ với liều
lượng) và về vấn đề liệu các phép trị
liệu không dùng thuốc đối với bạn có tốt bằng hay tốt hơn việc sử dụng thuốc
hay không. Bạn cũng cần phải tìm hiểu xem có cần đổi thuốc hay không, đăc biệt là
trong trường hợp bạn đã lớn tuỗi và đang dùng các thuốc chống trầm cảm loại
tricyclic vì loai này được xem là không phù hợp với người cao tuỗi
7. Thuốc chống loạn tâm thần(Antipsychotics)
Công dụng cũa thuốc Các thuốc chống
loạn tâm thần dùng để trị bệnh tâm thần
phân liệt ( schizophrenia), rối loạn lưỡng cực (bipolar disorder) và những vấn
đề tâm thần nghiêm trọng khác. Các thuốc này còn thường được kê toa để trị bồn chồn (agitation) và trầm cảm
Các thuốc chống loạn tâm thần thông thường gồm aripiprazole
(Abilify), haloperidol (Haldol), olanzapine (Zyprexa), risperidone (Rispedal) và ziprasidone
(Geodon)
Thuốc
có thễ gây mệt mỏi ra sao? Các thuốc chống loạn tâm thần
lảm cho hệ thần kinh hoạt động chậm lại. Các nghiên cứu cho thấy là các tác
dụng phụ gồm có mệt mỏi, thờ ơ (lethargy) và suy yếu (weakness). Nhiếu thuốc
này cũng làm cho mức dopamine hạ giảm dẫn đến buồn ngủ
Lựa chọn thay thế Bạn hãy bàn với bàc
sĩ vể việc giảm liều lượng thuốc hay đổi thuốc khác. Ngoài ra nếu bạn được kê
toa thuốc chống loạn tâm thần để giúp bạn dễ ngủ thì bạn nên tìm một phép trị
liệu chắc chằn và an toàn hơn cho các triệu chứng cũa bạn (chẳng hạn như đối
với ngươi cao tuổi các thuốc chống loạn tâm thần gia tăng rủi ro bị suy tim)
