Mất trí nhớ (memory loss)là một trong những dấu hiệu được biết tới nhiều
nhất về bệnh sa sút trí tuệ (dementia) nhưng đó không phải luôn luôn là dấu hiệu đầu tiên mà cũng không phải là dấu hiệu duy nhất
Dưới đây là những dấu hiệu tuy không
chắc chắn có liên quan tới bệnh sa sút trí tuệ, nhưng nếu bạn hoặc người thân
trong gia đình mắc phải thì nên đi gặp bác si để kiểm tra.
1. Khó khăn trong việc tìm chữ (Difficulty finding words)
Có những lúc
chữ chúng ta muốn nói đã ở đầu
lưỡi nhưng chúng ta lại không nhớ ra . Nếu điều này thỉnh thoảng xẩy ra thì
không có gì đáng ngại, nhưng nếu nó trở thành thông thường thì đó có thể là một
dấu hiệu báo sớm bệnh sa sút trí tuệ
Điều này xẩy ra thông thường nhất
June Andrews, tác giá cuốn sách Dementia: The One-Stop Guide cho biết " Sa sút trí tuệ
có thể ảnh hưởng tới khả năng nói, điều này có thể gây buồn phiền. "
Nguyên nhân là vì khi não bị tổn thương thì bạn sẽ mất đi các kết nối bên
trong não giúp bạn nói ra chữ mà bạn muốn nói
2. Khó khăn trong việc lên kế hoạch và làm theo chỉ dẫn( Trouble with planning and following instructions)
Có những công việc hoặc hoạt động đơn gỉản--- như nấu ăn
theo công thức , chơi một ván bridge--mà bạn hoặc người thân của bạn vẫn có thể
làm không cần suy nghĩ , nhưng đột nhiên trở thành khó khăn hơn
Sa sút trí tuệ có thế ảnh hưởng tới cái
mà chúng ta gọi là" chức năng điều hành" (executive function)-- khả
năng giải quyết công việc của bạn , và chức năng này trở thành tồi tệ khi bạn không
thể nhớ lại cách làm sao làm được các việc và thứ tự bạn phải theo để làm những
việc ấy
Giáo sư Andrews nói " Có nhiều công việc chúng ta làm hàng ngày trên
máy tự hành (autopilot), nhưng nếu phân tích ra thì đó thật là những chức năng
điếu hành phức tạp. Nếu ban đã mất đi chức điều hành thì có thể bạn biết làm những việc ấy nhưng bạn lại không
còn khả năng kết hợp chúng lại với nhau.
Hậu qủa là sự rối loạn và chậm trễ trong việc hoàn tất công tác
3. Thay đổi tâm trạng (Mood changes)
Nếu một thành viên trong gia đình bạn trở
thành ít hòa đồng, trầm cảm hoặc thậm chí
hay gây gỗ thì tất cả các thay đổi này đều có thể liên hệ với sa sút trí
tuệ. Giáo sư Andrews giải thích " sa sút trí tuệ trán-thái dượng
(frontotemporal dementia) --ảnh hưởng tới phần trước của não--có thể dẩn tới
tính hay gây sự bởi vì các thùy trán (frontal lobes) của não là nơi qui tụ các khả
năng ức chế (inhibitions) của bạn
Về căn bản, khi mà bạn mất khả năng ức chế để
có thể kiềm giữ các cảm xúc của bạn thì một khi bạn bực bội vì không hiểu hoặc
không thực hiện được nhiệm vụ của mình
bạn sẽ vùng vằng ,tức giận, hoặc đơn giản chẳng muôn nói chuyên với ai
4. Mất ngủ và mệt mỏi (Sleeplessness and tiredness)
Khi bạn về già thì đượng nhiên bạn sẽ ngủ trong những khoảng
thời gian ngắn hơn và hay tỉnh giấc vào đêm, thế nhưng tình trạng này có thể còn
nghiêm trọng hơn đối với người bị sa sút trí tuệ. Giáo s ư Andrews giải thích
" Mỗi chúng ta đều có một đồng hồ sinh học (body clock), đồng hồ này chịu
ảnh hưởng của một hormone gọi là melatonin; hormone này giảm vào tuổi gìà và
thậm chí còn gỉảm nhiều hơn nữa do bệnh Alzheimer"
Điều này làm cho bạn thức giấc nhiều hơn vào đêm và như vậy ban ngày bạn sẽ
thấy mệt mỏi và buồn ngủ. Một vài loại sa sút trí tuệ--như Lewy body
dementia--cũng có thể làm thay đổi thể chất ( physical changes )của não dẫn đến
những ác mộng (nightmare) và có thể gây trở ngại cho giấc ngủ (hình bên: neuron)
5. Trở ngại trong việc lái xe (Problems with driving)
Lái xe là một hành động hầu như tự động đối với những ai
đã lái xe trên cả 40 năm. Tuy nhiên đối với ngưởi bị sa sút trí tuệ thì khó
khăn trong việc lái xe có thể là một dấu hiệu "báo động". Theo giáo
sư Andrews " Lái xe đòi hỏi phải
phán xét nhanh chóng và tuân thủ một số qui tắc nhất định, thế mà người bị sa
sút trí tuệ lại chậm chạp trong việc phán xét và không còn nhớ một số qui
tắc"
Không phải chỉ vỉ tuồi già thời gian phản ứng của bạn bị
chậm lại, mà còn là vì sa sút trí tuệ ảnh hưởng tới khả năng nhớ các qui luật
lái xe. Môt người bị sa sút trí tuệ có thể lái ngược chiều quanh một đường vòng
hoặc thậm chí quên mất cả đường về nhà.
6. Khẩu vị có thể thay đổi(Food tastes may change)
Thèm ăn những đồ ăn hết sức ngọt không phải
là chuẩn mức của hầu hết mọi người khi về già, thể nhưng sa sút trí tuệ có thể
làm thay đổi khẩu vị. Theo giáo sư Andrews " sa sút trí tuệ do tổn thượng
não gây ra, và các thay đổi về nhận thức cảm giác (sensory perception), bao gồm
vị giác , đều là những dấu hiệu của thương tổn não"
Thật vậy một nghiên cứu tại Úc đã phát hiện sự liên hệ giữa sa sút trí tuệ
trán-thái dương (frontotemporal dementia) và sư gia tăng thị hiếu với các đố ăn
ngọt,nhiều đưỡng.
7. Té ngả và đi lại khó khăn (Falls and difficulty walking)
Khi về già già bạn phải cẩn thận đừng để bị té ngả, nhưng
đáng tiếc là sa sút trí tuệ lại có thể gia tăng rủi ro này. Giáo sư Andrews cho
biết" Các người bị sa sút trí tuệ mạch (vascular dementia) có nhiều khả năng có những
vấn đề vể nhận thức không gian (spatial awaress) nên có rủi ro cao bị té ngã."
Về già bước đi cũng chậm chạp hơn. Một nghiên cứu đăng trên tap chí
Neurology đã quan trắc tốc độ đi và scan não cũa 128 người có tuổi trung bình
là 76. Kết quả cho thấy là những người đi bộ chậm nhất đếu có tích tụ trong não
một loại protein goi là beta-amyloid,
protein này có liên hệ với sa sút trí tuệ
Giáo sư Andrews cho biết " Tất cả chúng ta ai củng có khi bị vấp,
nhưng vì người bị sa sút trí tuệ phản ứng chậm nên dể té ngã"
7 Surprising Symptoms of
Dementia-Hannah Fox- April20,2017
