Người ta chù trọng vào chữ vắc-xin ( vaccine)nhiều quá nên nghĩ đơn giản là vắc-xin (một khi chích vào rồi) thì nó bảo vệ mình (không bị nhiễm). Phải nói lại cho chính xác như sau: cái bảo vệ mình, không phải là vắc-xin mà là các kháng thể (antibodies) của mình. Các kháng thể này được (cơ thể) làm ra, khi chích vắc-xin vào.
Từ ngữ định nghĩa này, cho thấy:
1) Không cần biết là vắc-xin loại nào, của hãng nào. Cứ hễ chích vào, thì nó tạo ra các kháng thể. Cho nên, đợt này chích Pfizer, năm sau chích J&J cũng được… chứ không nhất thiết là phải chích cùng loại.
2) Mục tiêu là để đưa các kháng thể của mình lên tới mức bảo vệ (Protective Level). Vấn đề ở đây là:
– Cái mức bảo vệ của các kháng thể này, kéo dài trong bao lâu? Những vắc-xin truyền thống vì có chất bổ trợ (adjuvant) nên kéo dài rất lâu, có khi cả đời như vắc-xin về sốt vàng (yellow fever) , bệnh sởi (measles), BCG v.v…
Nói thêm ở đây là được tạo ra (do vắc-xin) có 2 thành phần là tế bào B (B cell )và tế bào T (T cell) . Tế bào B được gọi là trí nhớ miễn dịch ( immune memory). Một khi được tạo ra.nó sẽ chạy vô “tủy” và nằm trong đó. Khi cần thì nó lại chạy ra để tạo các kháng thể. Chính vì thế, nên những em bé (khi xương chưa phát triển) hoặc người quá lớn tuổi (xương bị co lại), thì tế bào B trong tủy rất ít, nên khi cần thì phải có thời gian rất lâu để tạo ra kháng thể.
– Những vắc-xin loại mới như của Pfizer, Moderna, J&J và Astrazenecca, vì không xử dụng chất bổ trợ (adjuvant), nên dù có tạo kháng thể (sau khi chích vào), thì các kháng thể này cũng giảm rất nhanh (trong vòng tối đa từ 6 đến 8 tháng). Cho nên, sau đó, nếu muốn các kháng thể trở lại mức bảo vệ ( protective level ) phải chích vắc-xin tăng cường (booster). Mà nên nhớ, đây là chưa nói tới các loại biến thể (variants) của vi-rút.
Cái lằn đỏ là mức cần thiết để bảo vệ( protective level).
Chích mũi đầu… các kháng thể chưa lên tới mức bảo vệ, phải chích mũi thứ 2, thì chúng mới vượt lên trên lằn đỏ này . Thế nhưng sau đó (tự nhiên) chúng sẽ giảm xuống với thời gian (từ 6 đến 8 tháng). Đến khi chúng xuống dưới lằn đỏ thì phải chích mủi thứ 3 (booster) để đưa chúng vượt quá lằn đỏ trở lại. Cứ như thế là mỗi 6 đến 8 tháng phải chích lại một lần (mà nhớ là không cần chích lại cùng loại thuốc, vì mục tiêu là các kháng thể chứ không phải vắc-xin).
Hơn nữa, bây giờ lại có đủ loại biến thể (variants)của coronavirus, nên nhiều khi cái cũ chưa giảm (xuống khỏi lằn đỏ), lại phải chích nữa để chống lại các biến thể mới này.
Đó là mới nói sơ lược…
Nói thêm chi tiết, thì phải đề cập tới tế bào B (nằm trong tủy). Theo lý thuyết (giải thích ở trên) thì chuyện gì xảy ra, khi các kháng thể giảm xuống dưới lằn đỏ, và mình không chích mũi booster số 3 (hoặc vì không sản xuất kịp để mọi người có thể chích)?
Lúc đó (lúc các kháng thể giảm xuống dưới lằn đỏ) và mình bị nhiễm bệnh thì các tế bào B sẽ từ trong tủy nhào ra, và sẽ tự chế tạo các kháng thể để đưa chúng lên trên lằn đỏ trở lại , với điều kiện: thời gian khi bị nhiễm và thời gian bệnh phát tác [vì virus cần một khoảng thời gian gọi là thời gian ủ bệnh (incubation period) để bắt đầu hoành hành] chậm hơn thời gian mà các tế bào B đưa các kháng thể lên quá lằn đỏ. Vấn đề là:
1) Những con vi-rút trước đây (yellow fever, measles etc…), có thời gian ủ bệnh là 6 tuần đến 6 tháng. Do đó, các tế bào B có thời giờ để làm các kháng thể trước khi mà bệnh hoành hành. Khi bệnh phát tác, thì các kháng thể đã đủ mạnh ( ở trên mức bảo vệ) nên có thể dứt điểm vi-rút dễ dàng
2) Hiện nay, coronavirus (cũng giống như vài loại vi-rút khác) có thời gian ủ bệnh quá ngắn (14 ngày). Nên khi bị nhiễm, mà các kháng thể đang ở mức thấp và các tế bào B chưa kịp làm ra các kháng thể mới trong vòng 14 ngày thì coi như “ dính chấu”…
Kết luận:
Dịch Covid-19 này còn kéo dài lâu lắm… Đừng nghĩ là đã chích vắc-xin rồi thì có thể đi vui chơi khắp nơi và tất cả sẽ trở lại bình thường nhanh chóng. Trái lại, bình thường thì chưa chắc nhưng có thể sẽ phải chích tiếp mỗi 6 tuần đến 8 tháng. Trừ khi: Novavax và Sanofi Pasteur cho ra vắc-xin được bào chế bằng chất bổ trợ (adjuvant), nên thời gian các kháng thể bị giảm sẽ lâu hơn (thí dụ 1 hay 2 năm hoặc lâu hơn), có đủ thời giờ (để sản xuất) để có thể đạt được nhiểm dịch bầy đàn (herd immunity) trên toàn thế giới thì lúc đó mới hy vọng trở lại bình thường…
Chúng ta cùng nhau cảnh giác cái con vìrus quái ác này…
Novavax thì cỡ cuối mùa thu 2021 sẽ có. Còn Sanofi thì tới cuối năm 2021…
HỮU HOÀNG LÊ/nguoiphuongnam
