Chúng ta thường nghe nói rằng thỉnh thoảng uống một ly rượu vang sẽ tốt hơn là không uống chút nào. Thế nhưng nhưng điều đó chưa hẳn đã đúng.
Rượu giết chết hàng triệu người mỗi năm, nhưng con người vẫn uống rượu từ hàng ngàn năm nay.
Đặc biệt, trong vài thập niên gần đây, rượu vang được cho là rất tốt cho sức khỏe. Vang đỏ thậm chí còn được cho là giúp kéo dài tuổi thọ và làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim.
Câu hỏi đầu tiên tất nhiên là chúng ta cần định nghĩa 'tốt cho sức khỏe' là thế nào.
Nhiều người nghĩ về sức khỏe tim mạch khi nói tới tác dụng của rượu vang.
Điều ít được biết tới hơn là nghiên cứu cho thấy có những mối liên hệ mạnh mẽ giữa đồ uống có cồn và bệnh ung thư.
Uống một chai rượu vang mỗi tuần có thể sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư ở nam giới là 1% và ở phụ nữ là 1,4% đối với những người không hút thuốc.
Như vậy, uống một chai vang mỗi tuần sẽ tương đương với việc nam giới hút 5 điếu thuốc, hoặc phụ nữ hút 10 điếu.
"Nếu như đã có rất nhiều nghiên cứu đã được thực hiện để tìm hiểu mối liên hệ giữa việc hút thuốc với bệnh ung thư thì nghiên cứu tương tự đối với rượu lại rất ít. Lý do là bởi giới chức y tế kiểm soát những thông điệp về việc hút thuốc, nhưng đối với rượu thì điều này chủ yếu phụ thuộc vào chính bản thân ngành công nghiệp bia rượu," Mark Bellis, giám đốc phụ trách chính sách nghiên cứu và phát triển quốc tế tại Bộ Y tế xứ Wales, nói.
Việc diễn giải rằng kết quả nghiên cứu cho thấy uống rượu có lợi cho sức khỏe được đưa ra từ thời thập niên 1970, khi các khoa học gia nhận thấy rằng người Pháp có vẻ ít bị các chứng bệnh tim mạch hơn các nhóm dân số khác, mặc dù họ ăn nhiều thực phẩm có chất béo bão hòa hơn.
Mức độ mắc bệnh tim thấp có mối quan hệ rõ ràng với việc uống rượu. Điều này được biết đến với tên gọi Nghịch lý kiểu Pháp (French paradox), câu hỏi hóc búa mà các khoa học gia đến nay vẫn chưa giải được.
Hồi thập niên 1970, các khoa học gia phát hiện ra rằng người Pháp ít mắc các bệnh tim mạch hơn và điều này được cho là có liên hệ tới việc uống rượu
Kể từ đó, chúng ta đã được dẫn dắt để tin rằng uống rượu vang mức độ vừa phải sẽ giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, cao huyết áp, tiểu đường và tăng cân.
"Nghiên cứu thời kỳ đầu cho thấy việc uống rượu vang ở mức độ vừa phải có tác dụng 'hình chữ J'," Helena Conibea, đồng giám đốc diễn đàn khoa học quốc tế về nghiên cứu rượu, nói.
"Uống rượu vang đều đặn với mức độ ít có vẻ như sẽ giúp kéo dài tuổi thọ, tăng cường sức khỏe và giúp chống suy giảm nhận thức. Kể từ đó, đã có hơn 1.000 nghiên cứu được công bố để tái khẳng định nội dung này."
Kết quả là trong một thời gian dài, người ta đồng ý rằng việc không uống rượu chút nào thì không tốt bằng việc uống một lượng rượu phải chăng (tương đương với một hoặc hai đơn vị cồn mỗi ngày).
Nhưng mối quan hệ hình "J" giữa việc uống rượu và chuyện tử vong cũng như việc mắc bệnh đã bị chỉ trích. Nay thì vấn đề được hiểu một cách rộng rãi rằng dữ liệu này có rất nhiều sai sót: có những người không uống rượu là vì họ không khoẻ, chứ không phải là họ không khoẻ bởi vì không uống rượu.
Một phân tích được thực hiện năm 2006 đối với 54 nghiên cứu đã được công bố trước đó cho thấy không có mối tương quan nào giữa việc uống rượu ở mức phải chăng với nguy cơ mắc bệnh tim mạch thấp.
Các nghiên cứu cho thấy những người uống rượu ở mức vừa phải có nguy cơ mắc bệnh tim thấp... nhưng cũng không hẳn thế
Nhưng kể từ đó, các nghiên cứu khác lại cho kết quả đối nghịch, Conibear nói.
"Trong 5 năm qua, công tác nghiên cứu đã nhìn tới các yếu tố khác nhau," bà nói.
"Chúng ta biết rằng những người uống rượu vang có vẻ như khỏe mạnh hơn, có học vấn tốt hơn và có cuộc sống ít biến động hơn - và trong chuyện này thì đường cong hình J là điều không thể bác bỏ."
Bà nói rằng các nhà nghiên cứu đã né định kiến này bằng cách chọn những người tham gia thử nghiệm là những người chưa từng uống rượu bao giờ, thay vì chọn những người đã từng uống nhưng nay bỏ rượu, bởi nhiều khả năng họ bỏ rượu là vì lý do sức khỏe.
Trong một nghiên cứu năm 2019, các nhà nghiên cứu áp dụng cách tiếp cận khác để xác định xem liệu việc uống rượu ở mức độ phải chăng có liên quan gì tới mức độ rủi ro thấp mắc bệnh tim mạch hay không.
Trong vòng 10 năm, họ theo dõi hơn 500.000 người trưởng thành tại Trung cộng nơi có hai biến thể gene tác động tới thói quen uống rượu (ALDH2-rs671 và ADH1B-rs1229984) thay vì lý do sức khỏe kém. Họ cũng loại trừ những người có sức khỏe không tốt.
"Những người không có khiếm khuyết gì có thể uống bao nhiêu tùy thích," Zhengming Chen, một trong các tác giả bản nghiên cứu, đồng thời là giáo sư dịch tễ học từ Khoa Y tế Cộng đồng Nuffield thuộc Đại học Oxford, nói.
"Nhưng những ai có enzyme hoạt động không hoàn hảo thì sẽ không uống được bất kỳ chút rượu nào," ông nói.
Các nhà nghiên cứu cũng đưa các phụ nữ Trung cộng vào thành một nhóm để theo dõi, bởi tuy có nhiều phụ nữ nước này có thể uống rượu tốt nhưng nhiều người trong số họ không uống vì những lý do xã hội chứ không phải vì vấn đề sức khỏe, Chen nói.
Một nghiên cứu cho kết quả là những ai càng uống nhiều thì càng dễ bị cao huyết áp và đột quỵ, nhưng không bị truỵ tim trong vòng 10 năm
Lần này, các nhà nghiên cứu thấy không có mối tương quan trong đường cong hình 'J'.
Thay vào đó, họ thấy rằng những ai càng uống nhiều thì càng dễ bị cao huyết áp và đột quỵ - và không có sự giảm bớt trong nguy cơ mắc bệnh ở những người uống một hoặc hai đơn vị cồn mỗi ngày. Cũng không hề có mối liên hệ nào tới việc bị truỵ tim.
Và như vậy là trong khi có mối liên hệ rõ ràng giữa việc uống rượu với nguy cơ đột quỵ, thì trong rượu cũng có thứ gì đó giúp bảo vệ ta khỏi bị truỵ tim.
"Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy rằng rượu chắc chắn là có một cơ chế bảo vệ, bởi việc uống nhiều rượu một cách đều đặn thì làm tăng huyết áp, nhưng với bệnh tim thì mối liên hệ lại tương đối phẳng lặng," Chen nói.
Nhìn chung, rượu có thể giúp giảm bớt nguy cơ mắc bệnh tim nhưng thay vào đó lại làm tăng huyết áp. Tuy nhiên, hiện chưa rõ là tác dụng tích cực của rượu có lớn hơn so với tác dụng tiêu cực hay không
"Cho nên thậm chí huyết áp tăng thì có thể vẫn có một cơ chế khác để cân bằng lại cho mức huyết áp tăng lên đó. Nhưng chúng tôi không rõ là cơ chế bảo vệ này có đủ mạnh để bù trừ cho việc rượu khiến làm tăng huyết áp hay không."
Điều quan trọng cần lưu ý là các nhà nghiên cứu đã chuyển đổi mọi đồ uống có cồn sang thành những đơn vị rượu tiêu chuẩn, cho nên kết quả thu được không phải là chỉ đúng đối với rượu vang. Tuy nhiên, Chen nói rằng rượu vang sẽ không cho những kết quả khác.
Vang đỏ
Rượu vang thường được coi là lựa chọn "lành mạnh hơn" bởi trong rượu này có chất chống ô-xi hoá, gọi là polyphenols.
Cũng có trong hoa quả và rau rươi, chất polyphenols làm giảm mức độ sưng tấy trong cơ thể, vốn là một yếu tố gây ra bệnh tật. Chất này trong vang đỏ cao gấp mười lần so với vang trắng.
Alberto Bertelli, nhà nghiên cứu tại Khoa Khoa học Y sinh của Đại học Milan, phát hiện ra rằng một lượng nhỏ rượu vang có thể giúp chúng ta chống lại bệnh tim, một phần là do đặc tính chống viêm của thức uống. Ông khuyến nghị không quá 160ml rượu vang mỗi ngày, nhưng chỉ uống kèm khi ăn bữa ăn vùng Địa Trung Hải.
Nghiên cứu đã tập trung vào chất resveratrol polyphenol, một hợp chất tự nhiên có trong vỏ nho và hạt nho. Resveratrol được cho là bảo vệ cơ thể chống lại huyết áp cao bằng cách làm giãn mạch máu.
Hầu hết các nghiên cứu về rượu vang và sức khỏe tập trung vào resveratrol, một chất chống ô-xi hóa có trong nho
Tuy chất resveratrol không có trong rượu vang trắng (mặc dù nó có trong nho trắng), Bertelli quan sát thấy rằng nghịch lý Pháp cũng áp dụng cho các khu vực uống rượu vang trắng ở Pháp. Nói cách khác, rượu vang trắng có thể cũng tốt cho sức khỏe - nếu như quả thực rượu vang có tác dụng tích cực.
"Chúng tôi tìm thấy trong rượu vang trắng hai hợp chất phổ biến, có trong dầu ô liu tinh chất, là thứ vốn được công nhận là một loại thực phẩm tốt cho sức khỏe, mà lượng hợp chất này trong vang trắng có hàm lượng tương đương như trong dầu ô liu," Bertelli nói. Các hợp chất này, tyrosol và hydroxytyrosol, cũng được cho là giúp bảo vệ chúng ta chống lại bệnh Alzheimer.
Tuy nhiên, hầu hết các nhà nghiên cứu lại thấy rằng các tác dụng tích cực cho sức khoẻ chúng ta lại chỉ có ở rượu vang đỏ.
Rượu vang đỏ có thể tốt cho sức khỏe đường ruột, và qua đó đem lại rất nhiều lợi ích cho các bộ phận khác trong cơ thể, chẳng hạn như giúp cải thiện khả năng miễn dịch và tiêu hóa, và giúp ta có được trọng lượng cơ thể ở mức cân đối hơn.
Trong một nghiên cứu gần đây, những người thực hiện đã theo dõi thói quen uống rượu của các cặp song sinh và thấy rằng uống rượu vang đỏ có thể cải thiện sự đa dạng của vi khuẩn trong ruột, khiến ta thấy khoẻ mạnh hơn.
Nhưng những lợi ích quan sát được đối với sức khỏe đường ruột là ở các trường hợp chỉ uống một ly rượu vang đỏ mỗi tuần và bất cứ ai uống quá hai ly nhỏ mỗi ngày đều bị loại khỏi nghiên cứu.
Uống một ly rượu vang đỏ mỗi đêm giúp ta có chỉ số BMI thấp hơn và sức khỏe đường ruột tốt hơn, nhưng những người uống rượu vang đỏ có thể đơn giản là ngay từ ban đầu đã là những người khỏe mạnh (Tín dụng: Getty Images)
Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng những người uống rượu vang đỏ có chỉ số khối cơ thể (BMI) thấp hơn. Đây cũng có thể là lý do tại sao uống rượu vang đỏ một cách chừng mực có liên quan đến sức khỏe. Không phải là rượu vang đỏ làm cho bạn khỏe mạnh hơn, mà là những người uống rượu vang đỏ ngay từ ban đầu đã là những người khoẻ mạnh hơn.
"Những người uống rượu vang đỏ thường tập thể dục nhiều hơn, sung sức hơn và khỏe mạnh hơn," Bellis nói.
Điều tương tự cũng đúng với câu hỏi về sức khỏe đường ruột: bởi vì đây là nghiên cứu tiến hành với biện pháp quan sát, các nhà nghiên cứu không thể xác định liệu một ly rượu vang đỏ mỗi tuần có làm cho đường ruột của bạn khỏe mạnh hơn, hay những người có ruột khỏe mạnh hơn lại là những người thường uống một ly mỗi tuần.
Và việc tiến hành các thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên trong đó những người tham gia được chia thành các nhóm và sức khỏe của họ được ghi nhận khi họ tuân theo các chế độ ăn kiêng khác nhau, rất có thể lại lai vô đạo đức khi liên quan đến rượu.
Đã có một ít những thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên được tiến hành - nhưng chúng không giúp đưa ra được kết luận. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy việc uống một ly rượu vang đỏ khi ăn tối liên tục trong sáu tháng thì không ảnh hưởng đến huyết áp của người mắc bệnh tiểu đường.
Một nghiên cứu đối chứng ngẫu nhiên khác được thực hiện từ 2015 cho thấy uống 150ml rượu vang đỏ có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh đột quỵ và bệnh tim ở những người mắc bệnh tiểu đường.
Lựa chọn tốt nhất cho sức khỏe
Trên thực tế thì tuy vang đỏ có thể là thứ đồ uống tốt nhất cho sức khỏe, nhưng nếu không uống chút nào thì vẫn lành mạnh hơn, tác giả của nghiên cứu về việc uống rượu vang và sức khỏe đường ruột, Caroline Le Roy, trợ lý nghiên cứu tại trường King's College London, nói.
"Chúng ta biết rượu là không tốt," bà nói. "Nếu bạn uống thì nên chọn rượu vang đỏ, vì đây là thức uống có cồn duy nhất được xác định là có tác dụng tích cực cho sức khoẻ, nhưng mà tôi thì không khuyến khích mọi người uống rượu vang đỏ."
Rượu vang đỏ là thức uống có cồn duy nhất được xác định là có tác dụng tích cực cho sức khoẻ, nhưng điều đó không có nghĩa đó là thứ đồ uống lành mạnh
Nghiên cứu nói chung đều cho rằng resveratrol chịu trách nhiệm đối với mọi cơ chế bảo vệ cơ thể. Thế nhưng trong khi một số nhà nghiên cứu tin rằng năng lực đó của resveratrol một khi được hấp thụ vào máu sẽ đủ để tạo ra tác dụng chống oxy hóa, thì những người khác nghi ngờ về việc sự tồn tại của nó trong máu liệu có đủ lâu để đem lại tác dụng tích cực cho chúng ta hay không.
"Có sự tranh cãi quanh mức độ bạn có thể hấp thụ được từ một ly rượu vang và tính khả dụng sinh học của nó, đó là khả năng cơ thể hấp thụ nó theo cách có lợi cho sức khoẻ," Conibear nói.
Việc bổ sung resveratrol đã được chú ý tới nhiều hơn trong những năm gần đây. Tuy nhiên, dữ liệu thu được cho thấy có những kết quả mâu thuẫn quanh tác dụng của thuốc có chứa resveratrol. Bertelli lập luận rằng chúng ta cần thành phần rượu của rượu để hấp thụ resveratrol.
"Resveratrol có tính khả dụng sinh học tương tự như các loại polyphenol khác có trong trái cây, nhưng chuyện bạn ăn vào người bao nhiêu không phải là vấn đề, mà là chuyện chất đó ngấm vào máu được nhiều tới mức nào," ông nói.
"Trước khi chúng ta hấp thụ các hợp chất trong rượu vang, chúng phải được hòa tan với nhau. Chúng giúp cho các chất khác được hấp thụ, tất cả các hợp chất phối hợp với nhau, và đây là điều độc đáo của rượu vang," ông nói.
Theo chỉ dẫn của Anh, một trong những nơi nghiêm ngặt nhất trong vấn đề bia rượu trên toàn cầu, thì chúng ta nên uống không quá 14 đơn vị rượu mỗi tuần.
Nghiên cứu về những tác dụng tích cực của rượu vang đối với sức khỏe vẫn đang ở mức sơ khởi, nhưng nhìn chung người ta đồng ý rằng lựa chọn tốt nhất cho sức khỏe là không uống đồ có cồn - và rượu vang đỏ là lựa chọn tốt nhất cho sức khỏe cho những người uống rượu.
Có những cách khác tốt hơn để tăng cường sức khoẻ một cách hiệu quả thay vì uống rượu vang, chẳng hạn như ăn trái cây, rau quả
Nhưng chúng ta không nên uống rượu vang đỏ chỉ bởi mong muốn cải thiện sức khỏe, Bellis nói, vì có nhiều cách khác tốt hơn.
"Tất nhiên là mọi người muốn nghe rằng nửa chai rượu họ uống sau khi làm việc ít nhất thì cũng là không hại gì, và thậm chí hay hơn nữa là nó có thể đem lại tác dụng tích cực cho họ. Nhưng mà điều đó không đúng," ông nói.
Bạn muốn tăng cường sức khỏe? Ăn nhiều trái cây, rau quả và tập thể dục vẫn là cách tốt nhất đã được chứng minh nhất - chứ không phải là việc rót cho mình một ly rượu vang.
Jessica Brown/baomai
