Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của sa sút trí tuệ ở các nước phương Tây. Ngược lại, ở các nước châu Á, nguyên nhân gây sa sút trí tuệ chủ yếu lại do bệnh mạch máu não bao gồm sa sút trí tuệ đa nhồi máu và sa sút trí tuệ chất trắng lan tỏa (còn gọi là bệnh não xơ cứng động mạch dưới vỏ). Người bệnh mắc chứng sa sút trí tuệ đòi hỏi các thành viên trong gia đình phải chịu đựng nặng nề về mặt tình cảm, kể cả người chăm sóc cho bệnh nhân.
Sa sút trí tuệ do bệnh Alzheimer
Alzheimer được cho là một dạng sa sút trí tuệ tiền lão suy không hay gặp. Tuy nhiên, về sau người ta thấy rằng bệnh Alzheimer có thể xảy ra ở bất cứ lứa tuổi nào ở người lớn và là nguyên nhân phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ ở người lớn tuổi.
Cờ tướng được coi là môn thể thao rèn luyện trí tuệ, nhất là với người cao tuổi.
Về mặt lâm sàng, bệnh Alzheimer thường biểu hiện lúc đầu chỉ là hơi mất trí nhớ, tiếp theo sau là sa sút trí tuệ tiến triển chậm với một tiến trình nhiều năm. Về mặt bệnh lý thì có tình trạng teo vỏ não lan tỏa kèm theo giãn rộng não thất thứ phát. Việc nhận diện được gần đây với 4 mẫu gene mẫn cảm khác nhau đối với bệnh Alzheimer đã tạo một nền móng giúp các nhà khoa học nhanh chóng hiểu biết được cơ sở sinh học của căn bệnh này.
Trong giai đoạn đầu của bệnh thì việc mất trí nhớ có thể không được nhận ra hoặc có thể chỉ cho là cái tính hay quên vô hại. Dần dần, những vấn đề về nhận thức bắt đầu gây cản trở những hoạt động thường nhật. Ngôn ngữ có thể bị ảnh hưởng, nhất là việc hiểu ra và gọi tên các đối tượng cũng như các sự vật. Những khó khăn trong tìm từ ngữ và việc nói lòng vòng cũng hay gặp.
Trong giai đoạn sau của bệnh, một số bệnh nhân vẫn đi lại được nhưng đi lang thang không mục đích và có thể mất hoàn toàn khả năng phán đoán, nhận thức. Kiểu thức, ngủ chập chờn có thể gây khó chịu và việc đi lang thang trong đêm tối có thể gây rất nhiều phiền hà cho những người thân trong gia đình. Bệnh nhân có thể cần được giúp đỡ trong những việc đơn giản nhất như cho ăn uống, mặc quần áo, đi vệ sinh... Bệnh nhân thường bị tử vong do suy dinh dưỡng, bội nhiễm hay do bệnh tim mạch. Tiến trình của bệnh thường kéo dài từ 8-10 năm.
Trong giai đoạn đầu của bệnh, cần loại trừ với những căn bệnh khác gây sa sút trí tuệ có thể điều trị được như bệnh tuyến giáp, bệnh thiếu hụt vitamin, u não, nhiễm độc chất ma túy hoặc dược liệu, nhiễm khuẩn mạn tính và trầm cảm nặng (sa sút trí tuệ giả).
Điều trị khó khăn
Việc điều trị bệnh Alzheimer còn gặp nhiều khó khăn vì không có một liệu pháp nào đặc hiệu. Xây dựng quan hệ tốt với bệnh nhân, các thành viên trong gia đình và những người chăm sóc là rất cần thiết. Tacrin (Tetrahydroaminoacridin) là thuốc duy nhất được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Thuốc của Hoa Kỳ chấp nhận cho điều trị bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, thuốc này không có tác dụng trong giai đoạn cuối của bệnh, lại đắt tiền và độc hại cho gan, cần phải kiểm tra chức năng gan thường xuyên. Nhiều thuốc khác như estrogen, các thuốc kháng viêm, các chất kháng cholinesterase hiện đang được nghiên cứu. Người bệnh thường có các triệu chứng trầm cảm từ nhẹ đến vừa trong giai đoạn đầu của bệnh và có thể đáp ứng với các thuốc chống trầm cảm. Trong giai đoạn đầu của bệnh Alzheimer thì các biện pháp hỗ trợ cho trí nhớ như sổ tay, máy nhắc công việc hàng ngày là rất hữu ích. Giao lưu trò chuyện và duy trì tâm trạng bình thản là rất cần thiết.
Cán bộ y tế thực hiện test tâm thần kinh cho người cao tuổi.
Sa sút trí tuệ do bệnh mạch máu não
Sa sút trí tuệ liên kết tới bệnh mạch máu não có thể phân chia thành 2 loại chính: sa sút trí tuệ đa nhồi máu và sa sút trí tuệ chất trắng lan tỏa còn gọi là bệnh não xơ cứng động mạch dưới vỏ.
Những người đã từng bị nhiều cơn đột quỵ có thể phát triển những thiếu hụt mạn tính về nhận thức và thường được gọi là sa sút trí tuệ đa nhồi máu. Những đột quỵ có thể lớn, có thể nhỏ và thường gây tổn thương nhiều vùng não khác nhau. Việc xuất hiện sa sút trí tuệ dường như một phần phụ thuộc vào tổng thể tích vỏ não bị hư hại, nhưng cũng phổ biến hơn ở những người bị thương tổn bán cầu não bên trái, độc lập với bất kỳ rối loạn nào khác về ngôn ngữ. Bệnh nhân sa sút trí tuệ đa nhồi máu thường có tiền sử bị bệnh tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh động mạch vành hoặc những biểu hiện khác của vữa xơ động mạch lan tỏa. Khám thực thể thường thấy những thiếu hụt thần kinh cục bộ như liệt nhẹ nửa người, phản xạ babinski dương tính, khuyết thị trường... Nghiên cứu hình ảnh thần kinh cho thấy rõ ràng có nhiều vùng nhồi máu.
Một số người sa sút trí tuệ được phát hiện bằng chụp cộng hưởng từ (MRI) có những bất thường 2 bên của chất trắng dưới vỏ gọi là bệnh chất trắng lan tỏa. Thể sa sút trí tuệ này có thể khởi phát âm thầm và tiến triển chậm. Những triệu chứng ban đầu là hơi bị lẫn lộn, vô cảm, thay đổi tính cách và thiếu hụt trí nhớ. Sau đó, người bệnh bắt đầu có khó khăn trong phán đoán và định hướng rồi là sự lệ thuộc vào người khác trong những hoạt động thường nhật. Những bệnh nhân này thường có tiền sử tăng huyết áp, nhưng bất kỳ bệnh nào làm hẹp các mạch não nhỏ cũng có thể là yếu tố nguy cơ quan trọng.
Điều trị sa sút trí tuệ do mạch máu cần phải tập trung vào những nguyên nhân nền như tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và tiểu đường. Việc phục hồi chức năng nhận thức đã mất hầu như là không thể.
TS. Nguyễn Quang/suckhoe va doisong
