Theo Hiệp hôi Đột quỵ Quốc gia (NSA) thì đột quỵ (stroke) là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ năm tại Hoa kỳ và cứ mỗi 40 giây lại có một người bị đột quỵ. Tuy rằng bạn có thể có triển vọng hồi phục hoàn toàn sau khi bị đột quỵ, nhưng trong hầu hết trường hợp thì không. Thực tế thì hơn 2 phần ba bệnh nhận đôt quỵ được sống sót đều phải gánh chịu một loại tàn phế nào đó liên quan tới căn bệnh đáng sợ này.
Giống như nhồi máu cơ tim (heart attack) đột quỵ có thể xẩy ra bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào và đều khởi đầu khi mà dòng máu tới một phần nào của não bị gián đoạn. Khi điều này xẩy ra, các tế bào não bắt đầu chết đi vì thiếu oxigen, gây ra những vấn đề ở những nơi khác trong cơ thể hoặc thậm chí dẫn đến tử vong.
Tuy nhiên một tin mừng là hầu hết các cơn đột quỵ có thể phòng tránh được và có rất nhiều triệu chứng cảnh báo trước khi mà đột quỵ sắp sửa tấn công bạn
Biết thế nào là hành động
F.A.S.T
Trước khi
tìm hiểu về một số các triệu chứng đột quỵ mà bạn có thể chưa biết, bạn cần nằm
vững những điều cơ bản. Bạn có thể phát
hiện dễ dàng những triệu chứng thông
thường nhất của đột quy. thông qua chữ tắt F.A.S.T
"F" là chữ tắt của FACE
(MẶT). Mặt của bạn có bị "rủ xuống "không?
Bạn hãy nhìn vào gương và thử cười xem một bên mặt có bị kéo lệch xuống không.
"A" là chữ tắt cũa ARMS
(CÁNH TAY). Bạn hãy thử dơ hai tay lên, nếu một tay bị kéo
xuống thì đó là một dấu hiệu của đột quỵ
"S" là chữ tắt của SPEECH (NÓI). Bạn có bị líu lưỡi khi nói không?
"T" là chữ tắt cũa TIME
(THỜI GIAN) .Nếu
đột quỵ sắp xẩy thì thời gian đối với bạn hết sức giới hạn. Hãy hành động cấp
thời và tìm sự giúp đỡ y tế khẩn cấp nếu bất cứ một các triệu chứng nào trên
đây xuất hiện bởi vì cơn đột quỵ có thể đang tới
Dưới đây là những triệu chứng khác ít xẩy ra hơn của đột quỵ
1. Nhức đầu đột ngột và dữ
dội
Chúng ta
đôi khi đều có thể bị nhức đầu--có thể vì bị stress do công việc hoặc vì uống quá
nhiều rượu vào đêm hôm trước. Thỉnh thoảng đau đầu như vây thì không có gì đáng
ngại, nhưng nếu cơn nhức đầu xẩy ra bất chợt và dữ dội thì bạn phải cẩn thận.
Theo Everyday Health cơn đau đầu như
vây được gọi là cơn "nhức đầu sấm
sét" (thunderclap headache) và có thể là dấu hiệu não bị chảy máu
Nếu
bạn trên 50 tuổi và bị đau đầu dữ dội chưa từng có trong đời hoặc bị đau đầu
như vậy nhiều hơn bình thường thì bạn phải liên lạc tức thời với bác sĩ. Đây có
thể là một dấu hiệu của đột quỵ hoặc của một vấn đề thần kinh nào khác
2. Nói khó khăn
Tùy theo
vùng nào của não bị ảnh hưởng, cơn đột quỵ có thể làm một số bệnh nhân gặp khó
khăn khi nói. Đây là một phần trong chữ
tắt F.A.S.T (như nói ở trên) nhưng triệu
chứng này có thể biểu hiện theo nhiều cách.
Theo giải thích của U.S. News & World Report thì một người sắp bị đột quy có thể gặp khó
khăn khi nói một câu có ý nghĩa hoặc có khó khăn để nghe hiểu những câu chuyện
phức tạp
Triệu chứng
này thường ra cho biết vùng não kiểm soát ngôn ngữ không được cung cấp máu cần
thiết. Nếu bạn không thể theo dõi câu chuyện thú vị của bạn bè dù cố gắng tập
trung tới đâu thì chắc chắn đó là một dấu hiệu của đột quỵ
3. Mất phối hợp
Khi
cơn đột quỵ sắp xẩy ra, bạn có thể đột nhiên cảm thấy tay chân không hoạt động
như bình thường. Điều này có thể có nghĩa là bạn đi lại khó khăn vì mất thăng
bằng hoặc chân tay đột nhiên yếu hẳn đi. Bạn cũng có thể đi bị vấp chân nhiều
hơn bình thường hoặc có khó khăn khi
muốn lượm nhặt vật rơi
Mặt
bị "rủ xuống" (droopiness in the face) là một triệu chứng thông thường
của đột quỵ (một phần cũa chữ tắt F.A.S.T như nói trên) , nhưng nên nhớ là cảm
giác giống như vậy có thể xẩy ra cho bất cứ phần nào của cơ thể. Dù đó có phải
là một dấu hiệu của một điều gì nguy hiểm hay không, nhưng cảm giác cơ thể đột nhiên bị suy yếu luôn luôn là một
điều không bình thường.
4. Mắt bị mờ
Các động mạch cảnh nằm ở hai bên cổ và có công việc hết sức quan
trọng là cung cấp máu cho não,cổ và mặt. Theo The New York Times đột quỵ thông thường xẩy ra ở vùng này,
nên có thể gây ra một số thay đổi khác lạ cho thị lực. Vì oxigen tới phần này
của não bị suy giảm nên thị lực của bạn vào đêm tối bị kém đi hoặc bạn có cảm
giác như có màn che trước mắt
Nếu đột quy xẩy
ra ỡ các đông mạch dọc theo đáy hôp sọ (base of the skull) thì bạn cũng sẽ thấy
có những thay đổi về thị lực, thậm chí bạn có thể bị mất thị lực hoàn toàn
5.Đột nhiên khản tiếng
Thuờng
ra tiếng nói không có bị ảnh hưởng trước tiên bởi đột quỵ---mà có lẽ bạn có thể
cảm thấy tay chân bị yếu hoặc mất phối hợp trước---nhưng đó cũng là một triệu
chứng cần để ý tới. TheoThe Voice Foundation sức mạnh của thanh quản có thể bị ảnh
hưởng bởi nhiều bệnh thần kinh như các bệnh Parkinson, bệnh sơ cứng rài rác ( (multilple
sclerosis) và đột quy .
Dòng
máu tới thân não(brain stem) bị nghẽn có thể làm cho giong nói khàn hoặc hỗn
hển vì lý do các cơ thanh quản bị tê liệt một bên. Bệnh nhân cũng có thể mất hoàn
toàn khả năng nói khi phía não chi phối nhất bị ảnh hưởng
6. Nấc cụt
Nấc
cụt đôi khi xẩy ra trong khi bạn đang ăn uống ngon lành. Hầu hết chúng ta đều
cho rằng nấc cụt chỉ gây đôi chút khó chịu một lúc rồi sẽ nhanh chóng biến mất.
Tuy
nhiên cũng có những trường hợp nấc cụt có thể là dấu hiêu của đột quy.Trong trường hơp này nấc cụt gây
đau, liên tiếp và rất nghiêm trọng Kèm theo ban sẽ còn cảm thấy tay chân bị tê,
và mắt bị mờ. Nếu bạn cảm thấy nấc cụt có tính cách nghiêm trọng và có kèm theo
những triệu chứng khác thì bạn cần vào bệnh viện cấp cứu và cho bác sĩ biết là
có thể bạn bị đột quy(vì lúc mới chẩn đoán bác sĩ có thể không nghĩ tới đột quỵ
là nguyên nhân)
7.Đau ở các cánh tay và
mặt
Khi
đau ở cánh tay , có lẽ bạn sợ bị nhồi máu cơ tim, nhưng thật ra đó cũng là dấu
hiệu của đột quỵ.Theo Everyday Health bác
sĩ Carolyn Brockington cho biết đây là
một triệu chứng mà phụ nữ cần phải đặc biệt lưu ý. Lý do không phải là vì phụ nữ thường hay bị
đau cánh tay hơn đàn ông--mà là vì phụ nự có xu hướng nghĩ là đột quỵ chủ yếu
ảnh hưởng tới đàn ông, người cao niên và
những người sức khỏe yếu kém nên họ có thể không để ý tới dấu hiệu này
Nếu
bạn thấy đau ở phần cơ thể trên (upper body) có kèm theo cảm giác yếu sức hoặc
mất khả năng vận động về phía bị đau hoặc có bất cứ một trong những triệu chứng
nào khác thì bạn cần đi gặp bác sĩ
8. Ngất xỉu
Đột
quy và ngất xỉu thường ra có vẻ giống nhau, nhưng thông thường chúng không có liên
hệ với nhau. Ngất xỉu là tình trạng mất
ý thức ngắn hạn do não thiếu oxy. Mặt khác đột quỵ xẩy ra khi mà dòng máu tới
não bị đứt đoạn. Vì đôt quỵ chỉ ảnh hương tới một phần nào đó của não nên người
bị đột quỵ thường ra không bị ngất xỉu
trước khi đột quy xầy ra
Có một trường
hợp mà ngất xỉu là một dấu hiệu của đột quy, và đó là trường hợp phần não bị ảnh
hưởng bởi sự thiếu máu là vùng não giúp cho chúng ta thức tỉnh và ý thức (awake
and aware). Nếu bạn ngất xỉu sau khi bị choáng váng và cảm thấy mất đôi chút khả
năng phối hợp so với bình thường thì đây có thể là dấu hiệu có điều gì nghiêm
trọng xẩy ra cho cơ thể bạn
9. Động kinh
Một
đột quỵ nhẹ sẽ không gây động kinh, nhưng một đột quỵ lớn hơn thì có thể. Theo The New York Times đột
quỵ do xuất huyết (
hemorrhagic stroke) xẩy ra khi có chảy máu trong não. Khi một mạch máu trong
não bị bể gây ra xuất huyết thì có thể làm cho não bị sưng, áp suất trong đầu tăng và
gây tổn thương cho mô chung quanh. Nói tóm lại các đột quỵ này rất nghiêm
trọng, có thể nhanh chóng dẫn đến tử vong--do đó bệnh nhân cần được trơ giúp y
tế tức thời
Các yếu tố rủi ro bị đột
quỵ
Duy trì một
nếp sống lành mạnh không những giúp bạn có một thân hình khỏe mạnh như bạn luôn
luôn mong muốn-- mà còn bảo vệ não của bạn nữa. Nhưng đáng tiếc là theo Trung
tâm Kiễm soát và Phòng chống Bệnh tật (CDC) thì nếu bạn đã có một lần bị đôt quỵ
, dù nặng hay nhẹ, thì rủi ro bị đột quy lần nữa sẽ cao hơn. Ngoài ra cao huyết
áp, cao cholesterol hoặc bệnh tiểu đường cũng làm cho bạn có nhiều rủi ro bị
đột quỵ hơn.
Bệnh tim và đột quỵ có liên hệ khá mật thiết với nhau. Bênh đông mạch vành xẩy ra khi mảng (plaque)được tạo thành trong tim. Điều này có thể ngăn chặn dòng máu không cho chảy lên não dẫn đến đột quy. Nếu bạn không bị bênh tim nhưng vẫn còn hút thuốc, ăn theo một chế độ nghèo nàn và không chịu tập thể dục thường xuyên thì bạn đã tự chuốc lấy rủi ro bị đột quỵ
Điều mà các phụ nữ cần
biết
Điều
nên biết là cứ 10 ca đột quỵ gây tử vong thì có sáu ca xẩy ra cho phụ nữ. Trong
khi căn bệnh này phần lớn chỉ ảnh hưỡng tới các người lớn tuổi thì con số phụ nữ
dưới 45 tuổi bị đột quỵ lại gia tăng. Các phụ nữ trẻ tuổi bị đột quỵ thường có
triệu chứng chóng mặt và đau đầu, vì vậy họ cần phải quan tâm tới cơ thể khi có
hoạt động bất thường
Cao
huyết áp là một yếu tố rủi ro cho cả nam và nữ, nhưng phụ nữ cần phải đặc biệt
để ý tới áp huyết khi mang thai. Nếu áp huyết lên tới mức không an toàn và bạn
đang mang thai thì điều này có thể tăng rủi ro bị đột quỵ. Nếu bạn đang uống
thuốc ngừa thai thỉ bạn cần hỏi bác sĩ
xem rủi ro bị đột quy có tăng về sau này hay không. Một số thuốc ngừa thai có
thể tăng rũi ro đột quy nhiều hơn nếu bạn bị cao huyết áp hoặc hút thuốc
Những biến chứng có thể
xẩy ra
Đột
quy đương nhiên có thể gây chết người, và thậm chí các ngưởi sống sót cũng khó mà thoát được thương tật. TheoThe American Stroke Association
các người này có thể bị sưng não, viêm
phổi, nhiễm đường tiểu và mất kiểm soát bàng quang, động kinh, và trầm cảm.
Tùy
theo đột quy ảnh hưởng tới khả năng di động ra sao, bệnh nhân có thể bị lở loét người, có cục đông máu ở cẳng chân
hoặc đau nhức chân tay
Rất
may là có nhiều lựa chọn cho những người sống sót sau cơn đột quỵ . Vật lý trị
liệu có thể giúp họ khôi phục lại một
phần khả năng chuyển động và ngăn ngừa những vấn để vể mạch máu. Các bài tập
thở xâu (deep breathing)có thể giúp họ giảm bớt rủi ro viêm phổi. Tư vấn cũng
có thể giúp họ vượt qua các tác dụng về cảm xúc (emotional effects)
Bạn có thể bị đột quỵ mà không hay biết
Theo
bác sĩ Ted Lowenkopf có một số người bị đột quỵ mà không hay biết vỉ cơn đột quỵ hoặc quá nhẹ hoặc gây tổn thượng cho mô không
có chức năng quan trọng nên bệnh nhân không thấy có triệu chứng gì cả. Ngoài ra cũng có thể một cơn đột quỵ nhẹ xẩy
ra trong khi bạn đang ngủ. Tuy cơn đột quỵ này có thể không làm bạn thức giấc,
nhưng điều quan trọng nên biết là bạn có thể
có những triệu chứng khác lạ khi
chợt tỉnh giấc dường như không có lý do vào giữa đêm
Một
cơn đột quy nhẹ có thể không gây ra vấn đề gì nhưng nên được coi như là một dấu
hiệu cảnh báo. Bạn có thể có rủi ro bị một cơn đột quy mạnh hơn vài giờ , vài
ngày hoặc vài tuần sau. Vỉ vậy khi thấy có triệu chứng gì bất thường bạn cần
báo cáo ngay cho bác sĩ
Điều gì bạn có thể làm: Trước
hết là ngủ cho đẫy giấc
Bạn
có thể cho rằng buồn ngủ vào ban ngày (daytime
sleepness) là vì đêm hôm trước thức
khuya xem TV hoặc vì công việc sở quá
bân rộn, nhưng dù thế nào hàng năm có cả triệu người mắc chứng buồn ngủ
vào ban ngày. Hầu hết chúng ta đều có thể xác định lý do tại sao chúng ta lại
mệt mỏi--có thể là vì chúng ta ngủ không đủ tám tiếng. Tại sao vậy?
Một
nghiên cứu đăng trên tạp chí Circulation:
Cardiovascular Quality and Outcomes đã cho thấy là những người ngủ gà gật (
dozing) đáng kể vào ban ngày có rủi ro bị đột quỵ cao hơn những người ít ngủ gà
gật hoặc không buồn ngủ vào ban ngày. Các nhà nghiên cứu không chắc chắn về sự
tương quan trực tiếp giữa đột quỵ và mệt mỏi, nhưng biết chắc có sự liên hệ
giữa rối loạn về giấc ngủ và rối loạn về mạch máu. Để bảo vệ tim và não bạn phải
đảm bảo có môt giấc nghỉ phẩm chất vào mỗi đêm. Đó là một trong những điều dể
nhất và có lẽ hữu hiệu nhất mà bạn có thể làm.
