“Hữu tâm trồng hoa, hoa không nở, vô tâm cấy liễu, liễu thành rừng”, trong cuộc sống luôn có những việc mà người ta dù có lao tâm khổ tứ thì kết quả cũng không được như ý, cũng có những việc mà người ta làm được tựa như thật nhẹ nhàng, nhưng nếu đặt người khác vào vị trí đó thì lại làm mãi không xong. Ẩn sâu trong sự vô thường này của cuộc sống chính là đạo lý “mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên”.
Tục ngữ nói: “Nhân toán bất như Thiên toán”, người tính không bằng trời tính, Thiên ý trong câu nói ấy là sâu thẳm khôn lường. Con người vĩnh viễn không có cách nào tranh sức mạnh với Trời được.
Trong xã hội hiện đại ngày nay có rất nhiều người không tin vào Thiên mệnh, số Trời. Họ một mực cho rằng mệnh là do tự mình nắm giữ, chỉ cần cố gắng là có thể làm chủ điều khiển được mà không biết rằng “người thuận đạo trời thì thanh nhàn, người nghịch đạo trời thì thống khổ”. Người có thể thuận theo tự nhiên thì mọi việc dễ thành, nghịch Thiên thì hết thảy đều là “cực khổ mà không nên công trạng gì”. Do đó, người xưa thường nói “Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên”.
“Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên” là một câu nói vô cùng thông dụng, cũng là câu thành ngữ hàm chứa tính triết lý rất lớn lao. Nó xuất phát từ tiểu thuyết “Tam Quốc Diễn Nghĩa”. “Tam Quốc Diễn Nghĩa” là một bộ tiểu thuyết lịch sử, không phải là chính sử. La Quán Trung đã dựa trên các sự kiện lịch sử để sáng tác ra bộ truyện này với mục đích trình bày các đạo lý thâm sâu của cổ nhân, vậy nên mới nói là “Tam Quốc” diễn “Nghĩa”, ba quốc gia phân tranh để làm nổi bật cái “chính nghĩa” này.
Trong hồi 103 của tác phẩm này, Gia Cát Lượng vắt hết óc, tính toán tỉ mỉ để dẫn dụ cha con Tư Mã Ý vào Thượng Phương cốc bằng cách cho người nói với Tư Mã Ý rằng toàn bộ lương thực của quân Thục đều ở trong ấy. Hơn nữa, khi cha con Tư Mã Ý vừa vào hang thì quân Thục ném rơm rạ, củi lửa chặn bít hai đầu. Gia Cát Lượng cho quân phóng hỏa thiêu cháy cha con Tư Mã Ý.
Cha con Tư Mã Ý cùng Ngụy binh không có đường tiến thoái lại gặp phải cảnh bị lửa đốt tai ương ngập đầu. Nhưng đúng lúc ấy, cuồng phong gào thét, mưa rào ập đến tầm tã, toàn bộ lửa đều bị mưa lớn dập tắt. Nhờ đó, cha con Tư Mã Ý chạy thoát khỏi Thượng Phương cốc. Gia Cát Vũ Hầu chỉ có thể ngửa mặt lên trời than rằng: “Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên. Không thể cưỡng lại được!”.
Trong “Tam Quốc Diễn Nghĩa”, Gia Cát Lượng từng “lục xuất Kỳ Sơn”, sáu lần dẫn quân ra Kỳ Sơn, chinh phạt Tào Ngụy. Nhưng Gia Cát Vũ Hầu túc trí đa mưu, liệu sự như thần, đến cuối cùng vẫn không thể giành được Trung Nguyên.
Có thể nói câu “Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên” đã nói rõ ra huyền cơ ẩn sau sự thành công nơi thế gian. Mọi việc đều không phải là ngẫu nhiên, vô duyên vô cớ mà là có nguyên do, có Thiên ý. Mỗi một sự việc thành công đều không phải chỉ do sự cố gắng nhiều ít hay sự nỗ lực của một người mà quyết định được. Con người có trăm ngàn suy tính nhưng ông trời chỉ có một suy tính mà thôi, nhưng một suy tính này lại quyết định kết quả cuối cùng.
Nói rõ hơn, bản thân sự cố gắng của con người cũng nằm trong “Thiên toán”. Bởi vì có những chuyện con người cứ cho là mình muốn làm, có những chuyện con người cứ cho là ý chí của bản thân, kỳ thực có rất nhiều chuyện là con người không biết vì sao mà mình tự nhiên nghĩ ra được, không biết vì sao mà kiên trì nỗ lực đến được như thế, không biết vì sao mà đột nhiên mọi sự lại thông thuận đến mức bất ngờ. Thậm chí nếu đặt người khác vào cùng vị trí đó thì họ lại làm mãi không xong.
Mưu tính của con người hay “nhân mưu” là một quá trình, còn “Thiên thành” là kết quả. “Nhân mưu” là trước, “Thiên thành” là sau. Trong cuộc sống có rất nhiều việc, cho dù là hao hết trăm cay nghìn đắng nhưng kết quả đều là bằng không. Đây chính là điều mà người xưa nói “Hữu tâm trồng hoa, hoa không nở. Vô tâm cấy liễu, liễu thành rừng”. Một người vì mục tiêu của mình mà cố gắng thì chỉ có thể đạt được kết quả ở trong một mức độ hạn định. Còn “Thiên” trong các yếu tố bên ngoài lại có ảnh hưởng vô cùng to lớn, thậm chí còn là mấu chốt quyết định sự thành công của một người.
Một người vô luận là lúc nhỏ có lý tưởng gì, có hoài bão muốn trở thành kỹ sư, giáo sư, hay khoa học gia, họa sĩ, bác sĩ, nhà thơ đều là những ước mơ tốt đẹp của bản thân. Nhưng cuối cùng người ấy làm ngành nghề gì lại rất có thể không do họ quyết định, không phải muốn gì liền có thể làm được. Nhìn lại cuộc đời mình, người ta chắc chắn sẽ nghiệm ra rằng có rất nhiều điều đều là muốn làm mà không thể làm được, cũng có rất nhiều việc tưởng không làm được thì lại có kết quả tốt đẹp không ngờ.
Con người là một phần của Thiên nhiên, cho nên tất nhiên cũng phải tuần hoàn theo quy luật tự nhiên. Ngày nay, con người vì để đạt được lợi ích vật chất của bản thân mà phá hoại tự nhiên, nghịch Thiên đạo mà hành. Kết quả nhất định là ngày càng xa rời Thiên đạo, khoảng cách để được khoái hoạt càng ngày càng xa. Con người hiện đại ai ai cũng có rất nhiều dục vọng, ham muốn nên dễ bị mê lạc mất, tính toán rất nhiều mà không nhận ra rằng “thành sự tại Thiên”.
Những người tu hành, bậc quân tử, cao nhân thời xưa đều hiểu mệnh. Họ tin rằng mọi sự đều đã được an bài, bất luận sự tình gì đều ẩn chứa Thiên ý. Họ chọn cách sống thuận Thiên ý, thích ứng với mọi hoàn cảnh, không cưỡng cầu để đạt được những thứ không thuộc về mình, họ luôn ung dung thản đãng, tự do tự tại, không tranh với đời.
An Hòa biên tập/nguoiphuongnam
