Sặc, nghẹn với người khỏe mạnh là chuyện bình thường, nhưng đối với người tuổi cao sức yếu, một cơn sặc hoặc nghẹn có thể đe dọa tính mạng nếu không biết cách giải quyết.
Chết sặc
Bình thường, hệ thần kinh vùng hầu - họng hoạt động rất nhuần nhuyễn, “kẻ mở - người đóng” để hít thở và ăn uống không “lấn sân” nhau. Cụ thể, khi thực hiện động tác nuốt thức ăn, nước uống thì bộ phận lưỡi gà ở vòm họng co lên, bịt kín đường thông lên mũi. Như vậy, thức ăn, nước uống nhẹ nhàng trôi vào thực quản. Chỉ cần các phản xạ này chậm lại hoặc hít thở khi nuốt là xảy ra sặc, nghẹn. Khi có tuổi thì hệ thần kinh cảm giác vận động vùng họng bị lão hóa nên phản xạ chậm lại, thức ăn dễ tràn vào thanh quản, khí quản gây sặc nghẹn…
Ngoài ra, khi bước vào tuổi “hoàng hôn”, phần lớn người cao tuổi bị mất nhiều răng, hậu quả là sức nhai yếu, dễ dẫn đến trường hợp nhai “trệu trạo” rồi nuốt hoặc “nuốt trọng”, gây nghẹn hoặc sặc. Không chỉ thiếu răng, khi tuổi đời chồng chất, cơ toàn thân nói chung và cơ vùng hầu họng nói riêng sẽ mất dần độ đàn hồi khiến độ co thắt của thực quản nhằm đẩy thức ăn xuống dạ dày bị yếu dần. Do đó, người cao tuổi dùng các món ăn cứng, to, dính hoặc uống nước quá nhanh dễ bị sặc, nghẹn.
Thức ăn nằm ở ngã tư đường ăn - đường thở sẽ chèn ép vào thanh quản gây sặc (thanh quản phản xạ lại bằng cách ho để không cho thức ăn vào phổi). Hiện tượng sặc nhẹ, nhất là sặc lên mũi, kích thích niêm mạc vùng hạ họng, khí quản làm bệnh nhân sặc, nước mắt giàn giụa, khó thở, mặt tím tái. Thông thường, triệu chứng này sẽ mất đi trong vòng một-hai phút, khi bệnh nhân khạc ra được thức ăn, xương… hoặc chất lỏng. Trường hợp nặng, thức ăn hoặc chất lỏng lọt vào đường thở, trở thành dị vật đường thở với những triệu chứng: khó thở, ho liên tục. Trường hợp nặng phải vào bệnh viện để nội soi gắp dị vật ra.
Đề phòng sặc, nghẹn
Để không bị sặc nghẹn, đầu tiên là nhai thật kỹ khi ăn. Càng cao tuổi càng phải nhai kỹ, vừa “đỡ đần” cho hệ tiêu hóa, vừa phòng sặc nghẹn. Trường hợp bị mất răng, nên trồng răng giả. Nếu không thể trồng răng giả hoặc không thể chịu đựng sự vướng víu của răng giả, chỉ còn cách là dùng các món mềm, lỏng, cắt nhỏ thức ăn…, không ăn các món có xương.
BS Võ Quang Phúc nhắc nhở: “Đã có không ít trường hợp tử vong khi ăn những món mềm nhưng có độ dính như: xôi, bánh ú, bánh ít, bánh tét… Những thức ăn có độ dính cao khi nuốt sẽ di chuyển chậm hoặc không di chuyển, nếu nằm ở đường thở sẽ gây khó thở, tử vong”.
Để không bị sặc nghẹn, đầu tiên là nhai thật kỹ khi ăn. Càng cao tuổi càng phải nhai kỹ, vừa “đỡ đần” cho hệ tiêu hóa, vừa phòng sặc nghẹn. Trường hợp bị mất răng, nên trồng răng giả. Nếu không thể trồng răng giả hoặc không thể chịu đựng sự vướng víu của răng giả, chỉ còn cách là dùng các món mềm, lỏng, cắt nhỏ thức ăn…, không ăn các món có xương.
BS Võ Quang Phúc nhắc nhở: “Đã có không ít trường hợp tử vong khi ăn những món mềm nhưng có độ dính như: xôi, bánh ú, bánh ít, bánh tét… Những thức ăn có độ dính cao khi nuốt sẽ di chuyển chậm hoặc không di chuyển, nếu nằm ở đường thở sẽ gây khó thở, tử vong”.
Ngoài ra, có những trường hợp đặc biệt, bệnh nhân bị nuốt nghẹn kéo dài có thể do các nguyên nhân sau:
- Liệt dây thần kinh, liệt họng.
- Có một khối u, có thể là u ác tính ở vùng hạ họng hoặc thanh quản. Những khối u này khi phát triển sẽ cản trở đường đi của thức ăn vào trong thực quản gây nôn, nghẹn, sặc. Như vậy, những trường hợp nghẹn đặc, sặc lỏng thường xuyên trong thời gian dài cần đến chuyên khoa tai mũi họng hoặc tiêu hóa để khám, phát hiện bệnh sớm.
Khi bước vào tuổi xế chiều, ngoài tầm soát bệnh và nhai kỹ khi ăn, người già còn phải thay đổi một số sinh hoạt:
- Không nên vừa ăn vừa nói, vì sự hoạt động đóng mở vùng này không còn nhịp nhàng và nhanh nhạy theo sự điều khiển của hệ thần kinh, dẫn đến khi cần đóng lại mở, khiến thức ăn nước uống đi lạc chỗ.
- Không vừa xem phim, kịch hài vừa ăn, vì đã có trường hợp bật cười khi đang nuốt nên bị chết sặc.
- Liệt dây thần kinh, liệt họng.
- Có một khối u, có thể là u ác tính ở vùng hạ họng hoặc thanh quản. Những khối u này khi phát triển sẽ cản trở đường đi của thức ăn vào trong thực quản gây nôn, nghẹn, sặc. Như vậy, những trường hợp nghẹn đặc, sặc lỏng thường xuyên trong thời gian dài cần đến chuyên khoa tai mũi họng hoặc tiêu hóa để khám, phát hiện bệnh sớm.
Khi bước vào tuổi xế chiều, ngoài tầm soát bệnh và nhai kỹ khi ăn, người già còn phải thay đổi một số sinh hoạt:
- Không nên vừa ăn vừa nói, vì sự hoạt động đóng mở vùng này không còn nhịp nhàng và nhanh nhạy theo sự điều khiển của hệ thần kinh, dẫn đến khi cần đóng lại mở, khiến thức ăn nước uống đi lạc chỗ.
- Không vừa xem phim, kịch hài vừa ăn, vì đã có trường hợp bật cười khi đang nuốt nên bị chết sặc.
(bài do bạn Mậu Trần giới thiệu)
