Câu trả lời nằm ở sự kết hợp thú vị giữa virus học, khí hậu và hành vi của con người.
Mặc dù cúm có khả năng lưu hành quanh năm, nhưng sự gia tăng mạnh mẽ và dễ dự đoán của nó vào những tháng mùa thu và mùa đông ở các vùng ôn đới khiến các nhà khoa học bối rối trong nhiều năm.
Điều chúng ta học được không phải một yếu tố đơn lẻ, mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố tạo nên cơn bão hoàn hảo cho các đợt bùng phát cúm theo mùa.
Cúm du hành vòng quanh thế giới
Trong một thời gian dài, người ta cho rằng virus cúm chỉ đơn giản là ngủ đông hoặc nằm im trong những tháng ấm, chỉ để tái xuất hiện vào mùa thu. Tuy nhiên, một vấn đề phức tạp xuất hiện. Virus cúm liên tục di chuyển khắp thế giới.
Ở vùng khí hậu ôn đới, nơi mùa cúm rõ rệt và theo mùa, virus không chỉ biến mất trong mùa hè. Thay vào đó, nó di chuyển đến các vùng nhiệt đới, nơi cúm lưu hành quanh năm. Hành trình toàn cầu liên tục này cho phép virus duy trì sự hiện diện của nó trong quần thể người.
Năm 2007, một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại đại học Pennsylvania State University và viện sức khỏe quốc gia National Institutes of Health làm sáng tỏ hiện tượng này. Họ phát hiện ra virus cúm A sử dụng thời gian ở các vùng nhiệt đới để trộn lẫn với các loại virus khác, về cơ bản, trao đổi thông tin di truyền.
Quá trình này được gọi là “chuyển đổi kháng nguyên” và “trôi dạt kháng nguyên,” là chìa khóa cho sự tồn tại của virus. Trôi dạt kháng nguyên liên quan đến những thay đổi nhỏ, liên tục trên các protein bề mặt của virus, trong khi chuyển đổi kháng nguyên là một thay đổi mạnh mẽ hơn, xảy ra khi hai loại virus cúm khác nhau lây nhiễm cùng một tế bào và trao đổi vật liệu di truyền.
Sự xáo trộn di truyền này cho phép các virus quay trở lại tạo ra một diện mạo mới cho hệ thống miễn dịch của con người, vốn không được trang bị để nhận biết và chống lại, khiến chúng ta dễ bị nhiễm trùng. Tuy nhiên, vẫn còn bí ẩn về tác nhân cụ thể nào vào mùa thu và mùa đông khiến những loại virus được tái du nhập, biến đổi gen này lây lan mạnh mẽ như vậy.
Ảnh hưởng của thời tiết và khí hậu
Virus cúm có khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên trong một số điều kiện môi trường nhất định. Nhiệt độ lạnh và độ ẩm thấp, đặc trưng của mùa đông ở nhiều nơi trên thế giới, tạo ra môi trường lý tưởng cho virus. Virus có thể tồn tại lâu trong không khí khô so với không khí ẩm, và virus bám trên các bề mặt như tay nắm cửa, bàn phím và mặt bàn bếp khi trời lạnh.
Nghiên cứu, kể cả trên chuột lang tại Mount Sinai School of Medicine, chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa điều kiện môi trường và sự lây truyền cúm. Nghiên cứu cho thấy sự lây truyền cúm cao hơn đáng kể trong điều kiện lạnh (41°F) và khô (độ ẩm 20%).
Khi nhiệt độ và độ ẩm tăng lên, sự lây truyền giảm đáng kể, dừng hẳn ở mức 86°F hoặc độ ẩm 80%. Đối với con người, không khí khô mùa đông cũng có tác động vật lý lên cơ thể. Không khí khô làm mất nước niêm mạc và lỗ mũi, khiến virus dễ dàng bám vào và bắt đầu lây nhiễm khi xâm nhập vào cơ thể.
Khi mùa thay đổi, thói quen của chúng ta cũng thay đổi, và điều này đóng một vai trò quan trọng trong sự lây lan của bệnh cúm.
Mùa thu được xem như một thời điểm bắt đầu năm học mới và thời tiết lạnh khiến mọi người ở trong nhà nhiều. Chúng ta dành nhiều thời gian trong không gian chật hẹp ở trường học, văn phòng và nhà riêng, tạo điều kiện cho virus lây lan dễ dàng và hiệu quả từ người này sang người khác.
Mô hình này không chỉ giới hạn ở vùng khí hậu ôn đới. Ngay cả ở các vùng nhiệt đới, nơi cúm lưu hành quanh năm, bệnh thường đạt đỉnh điểm vào mùa mưa. Trong thời gian này, mọi người có xu hướng tìm nơi trú ẩn trong nhà, tạo ra các điều kiện tiếp xúc gần gũi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lây truyền.
Cuối cùng, cơ thể trở nên dễ bị tổn thương hơn trong mùa đông. Ngày ngắn và ít tiếp xúc với ánh sáng mặt trời dẫn đến việc cơ thể giảm sản xuất Vitamin D.
Vitamin thiết yếu này đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hệ thống miễn dịch và sự suy giảm của nó khiến nhiều người dễ bị nhiễm trùng.
Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu đầy đủ về mối liên hệ này, nhưng người ta tin sự chuyển đổi theo mùa trong sinh lý của mỗi người, cùng với các thay đổi khác trong hệ thống miễn dịch, hoạt động như một “kích thích theo mùa,” khiến nhiều người dễ bị nhiễm virus cúm trong vài tháng mỗi năm.
Bản chất theo mùa của bệnh cúm là sự kết hợp hoàn hảo của các yếu tố môi trường, virus và con người. Nó nhắc nhở chúng ta về những cách thức phức tạp mà sức khỏe liên kết với thế giới xung quanh.
Mặc dù cúm có khả năng lưu hành quanh năm, nhưng sự gia tăng mạnh mẽ và dễ dự đoán của nó vào những tháng mùa thu và mùa đông ở các vùng ôn đới khiến các nhà khoa học bối rối trong nhiều năm.
Điều chúng ta học được không phải một yếu tố đơn lẻ, mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố tạo nên cơn bão hoàn hảo cho các đợt bùng phát cúm theo mùa.
Cúm du hành vòng quanh thế giới
Trong một thời gian dài, người ta cho rằng virus cúm chỉ đơn giản là ngủ đông hoặc nằm im trong những tháng ấm, chỉ để tái xuất hiện vào mùa thu. Tuy nhiên, một vấn đề phức tạp xuất hiện. Virus cúm liên tục di chuyển khắp thế giới.
Ở vùng khí hậu ôn đới, nơi mùa cúm rõ rệt và theo mùa, virus không chỉ biến mất trong mùa hè. Thay vào đó, nó di chuyển đến các vùng nhiệt đới, nơi cúm lưu hành quanh năm. Hành trình toàn cầu liên tục này cho phép virus duy trì sự hiện diện của nó trong quần thể người.
Năm 2007, một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu tại đại học Pennsylvania State University và viện sức khỏe quốc gia National Institutes of Health làm sáng tỏ hiện tượng này. Họ phát hiện ra virus cúm A sử dụng thời gian ở các vùng nhiệt đới để trộn lẫn với các loại virus khác, về cơ bản, trao đổi thông tin di truyền.
Quá trình này được gọi là “chuyển đổi kháng nguyên” và “trôi dạt kháng nguyên,” là chìa khóa cho sự tồn tại của virus. Trôi dạt kháng nguyên liên quan đến những thay đổi nhỏ, liên tục trên các protein bề mặt của virus, trong khi chuyển đổi kháng nguyên là một thay đổi mạnh mẽ hơn, xảy ra khi hai loại virus cúm khác nhau lây nhiễm cùng một tế bào và trao đổi vật liệu di truyền.
Sự xáo trộn di truyền này cho phép các virus quay trở lại tạo ra một diện mạo mới cho hệ thống miễn dịch của con người, vốn không được trang bị để nhận biết và chống lại, khiến chúng ta dễ bị nhiễm trùng. Tuy nhiên, vẫn còn bí ẩn về tác nhân cụ thể nào vào mùa thu và mùa đông khiến những loại virus được tái du nhập, biến đổi gen này lây lan mạnh mẽ như vậy.
Ảnh hưởng của thời tiết và khí hậu
Virus cúm có khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên trong một số điều kiện môi trường nhất định. Nhiệt độ lạnh và độ ẩm thấp, đặc trưng của mùa đông ở nhiều nơi trên thế giới, tạo ra môi trường lý tưởng cho virus. Virus có thể tồn tại lâu trong không khí khô so với không khí ẩm, và virus bám trên các bề mặt như tay nắm cửa, bàn phím và mặt bàn bếp khi trời lạnh.
Nghiên cứu, kể cả trên chuột lang tại Mount Sinai School of Medicine, chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa điều kiện môi trường và sự lây truyền cúm. Nghiên cứu cho thấy sự lây truyền cúm cao hơn đáng kể trong điều kiện lạnh (41°F) và khô (độ ẩm 20%).
Khi nhiệt độ và độ ẩm tăng lên, sự lây truyền giảm đáng kể, dừng hẳn ở mức 86°F hoặc độ ẩm 80%. Đối với con người, không khí khô mùa đông cũng có tác động vật lý lên cơ thể. Không khí khô làm mất nước niêm mạc và lỗ mũi, khiến virus dễ dàng bám vào và bắt đầu lây nhiễm khi xâm nhập vào cơ thể.
Khi mùa thay đổi, thói quen của chúng ta cũng thay đổi, và điều này đóng một vai trò quan trọng trong sự lây lan của bệnh cúm.
Mùa thu được xem như một thời điểm bắt đầu năm học mới và thời tiết lạnh khiến mọi người ở trong nhà nhiều. Chúng ta dành nhiều thời gian trong không gian chật hẹp ở trường học, văn phòng và nhà riêng, tạo điều kiện cho virus lây lan dễ dàng và hiệu quả từ người này sang người khác.
Mô hình này không chỉ giới hạn ở vùng khí hậu ôn đới. Ngay cả ở các vùng nhiệt đới, nơi cúm lưu hành quanh năm, bệnh thường đạt đỉnh điểm vào mùa mưa. Trong thời gian này, mọi người có xu hướng tìm nơi trú ẩn trong nhà, tạo ra các điều kiện tiếp xúc gần gũi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lây truyền.
Cuối cùng, cơ thể trở nên dễ bị tổn thương hơn trong mùa đông. Ngày ngắn và ít tiếp xúc với ánh sáng mặt trời dẫn đến việc cơ thể giảm sản xuất Vitamin D.
Vitamin thiết yếu này đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hệ thống miễn dịch và sự suy giảm của nó khiến nhiều người dễ bị nhiễm trùng.
Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu đầy đủ về mối liên hệ này, nhưng người ta tin sự chuyển đổi theo mùa trong sinh lý của mỗi người, cùng với các thay đổi khác trong hệ thống miễn dịch, hoạt động như một “kích thích theo mùa,” khiến nhiều người dễ bị nhiễm virus cúm trong vài tháng mỗi năm.
Bản chất theo mùa của bệnh cúm là sự kết hợp hoàn hảo của các yếu tố môi trường, virus và con người. Nó nhắc nhở chúng ta về những cách thức phức tạp mà sức khỏe liên kết với thế giới xung quanh.
