Thời buổi này, cái gì cũng hạ giá. Quần áo, đồ điện, sách vở… thứ gì cũng được đem ra gắn bảng “đại hạ giá” cho dễ bán. Giữa dòng người vội vã, tôi ngồi bên vỉa hè với vài chồng sách cũ, những quyển từng làm rạng danh văn học nhân loại, giờ nằm im lìm dưới nắng bụi Sài Gòn. Victor Hugo, Lev Tolstoy, Dostoievski, Thạch Lam, Hoàng Đạo,Vũ Trọng Phụng… – những cái tên từng một thời sáng chói, nay nằm lẫn trong mớ giấy đã sờn. Nhiều khi nhìn xuống, tôi thấy như chính tri thức cũng đang bị bán rẻ dần, cùng với bao ước mơ của một thời tuổi trẻ.
Tôi đã có một tấm bằng đại học, trong lúc chờ xin việc. Tôi đành đạp xích lô để kiếm sống. Mỗi ngày chở khách qua những con đường đầy khói bụi, tối đến tôi lại bày sách ra bán. Sách cũ, người mua ít, nhưng tôi vẫn thích ngồi đó, như được ở gần những người bạn tri thức đã cùng mình đi qua những năm tháng mơ mộng nhất.
Một buổi chiều cuối năm, khi nắng đã ngả vàng lên mái phố, một ông lão gầy gò dừng xe đạp bên cạnh. Ông mang theo hai cuốn sách bọc cẩn thận trong tờ báo cũ – một cuốn Hán Việt Từ Điển của Đào Duy Anh, Tầm Nguyên Tự Điển của Bửu Kế , Sách còn tinh tươm, có dấu triện đỏ : Tôi nhận ra ông là thầy giáo. Nhưng thầy đang bán đi những gì quý nhất – những năm tháng tri thức của mình. Khi nhận tiền, ông vẫn đứng mãi, mắt hoe đỏ nhìn hai cuốn sách, như thể không nỡ rời một phần ký ức. Tôi chợt thấy lòng mình se lại, như vừa chứng kiến một điều buồn hơn cả cái nghèo – đó là khi con người phải bán đi chính niềm tin và giá trị mà mình từng nâng niu.
Chiều 26 Tết, Sài Gòn không có mưa bụi, chỉ có bụi đường – thứ bụi đủ làm mờ những nếp áo và cả những giấc mơ. Tôi vẫn ngồi đó, giữa những trang sách cũ, lim dim nghe đời thở dài. Bất chợt, có tiếng gọi quen: “Anh ơi, cho tôi xem hai cuốn kia được không?”
Tôi ngẩng lên. Là anh đạp xích lô như tôi vẫn hay chở khách ngang đây – dáng người gầy, khuôn mặt rám nắng nhưng ánh mắt sáng. Anh cầm lấy hai cuốn sách, lật nhẹ từng trang, rồi khựng lại khi thấy dấu son đỏ. Giọng anh run run: “Trời ơi… nhìn dấu triện đỏ ở đầu trang sách. Tôi nhận thấy đây là sách của thầy tôi!
Anh kể, thầy từng dạy anh thời còn học lớp 12. Giờ thầy đã nghỉ hưu, cô lại bệnh, cuộc sống khó khăn. Anh đạp xích lô để mưu sinh, nhưng vẫn nhớ thầy, vẫn giữ trong lòng niềm biết ơn chẳng thể phai. Anh nói nhỏ, gần như sợ chính mình nghe thấy: “Tôi muốn chuộc lại hai cuốn này cho thầy… nhưng không đủ tiền. Anh cho tôi trả góp được không?”
Tôi nhìn anh – người đang gồng mình trong cuộc mưu sinh giữa phố – mà lòng nghẹn lại. Tôi gật đầu, đẩy hai cuốn sách về phía anh: “Anh cứ mang về đi. Kịp Tết, để thầy vui. Còn tiền… khi nào có, gửi tôi sau cũng được.”
Anh ngỡ ngàng, rồi cúi đầu thật thấp. Giọng anh nghẹn lại: “Cảm ơn anh… cảm ơn nhiều lắm.”
Vài ngày sau, anh trở lại, dúi vào tay tôi ít tiền và kể: “Thầy nhận được sách, mừng lắm. Thầy trò chỉ biết nhìn nhau mà khóc thôi, anh ạ.” Tôi lặng người, không biết nói gì thêm. Ngoài kia, dòng người vẫn vội vã. Nhưng trong lòng tôi, một điều gì đó thật ấm áp vừa hé nở, như một bông hoa nhỏ nhoi mọc lên giữa bụi đường.
Tôi ngước nhìn những chồng sách bên cạnh – những tri thức từng bị hạ giá, nhưng nhờ tấm lòng của một người trò nghèo, chúng đã tìm được giá trị đích thực của mình. Và tôi hiểu ra:
Không phải mọi thứ trên đời đều có thể hạ giá.
Có những con người âm thầm, bình dị, nhưng trong họ ẩn chứa một điều cao quý không gì mua nổi – đó là tấm lòng.
( LVT sưu tầm và biên tập lại)
