Mùa lạnh này chúng ta hay đau họng (sore throat).
Nhiều vị trong chúng ta rất sợ đau họng. Cổ họng rát chút, vội đem trụ sinh trữ sẵn ở nhà ra uống, hoặc đi bác sĩ liền tốn tiền. (Trụ sinh là loại thuốc quí, chẳng nên lúc nào cũng trữ ở nhà rồi dùng không đúng khiến các vi trùng đâm kháng thuốc, mai mốt lúc thực sự cần đến nó, nó không còn tác dụng; vi trùng kháng thuốc còn lây lan ngoài cộng đồng, vạ lây những người khác.)
Thực ra, hầu hết các trường hợp đau họng gây do nguyên nhân lành, thường là siêu vi trùng (virus), tự nó sẽ hết, mà muốn dùng trụ sinh chữa cũng không được; trụ sinh chỉ chữa được bệnh vi trùng (bacteria). Chỉ khi đau họng do vi trùng streptococcus nhóm A (group A streptococcus), hay được gọi “strep throat”, chúng ta mới cần đến trụ sinh để chữa. (Họa hoằn cũng có trường hợp đau họng vì những nguyên nhân hiếm, như vi trùng bệnh lậu ở người chơi bời, vi trùng bệnh bạch hầu diptheria, …)
Làm thế nào để phân biệt bệnh đau họng do siêu vi chúng ta có thể tự chữa ở nhà khỏi đi bác sĩ tốn tiền, và bệnh đau họng do vi trùng streptococcus nhóm A chúng ta cần đi bác sĩ?
Triệu chứng
Đến 90% các trường hợp đau họng là do siêu vi. Lũ siêu vi khiến ta đau họng nhiều nhất là các siêu vi hay gây nhiễm trùng đường hô hấp trên (upper respiratory infection, viết tắt URI), như các siêu vi gây bệnh cảm thường (common cold), bệnh cúm (flu). [Nghe thấy tiếng “infection”, dịch là “nhiễm trùng”, chúng ta chớ vội sợ và nghĩ ngay đến trụ sinh, đây là chữ dùng chỉ chung một tình trạng bị lây nhiễm, nhiều nhất là siêu vi trùng (viral infection, không chữa được bằng trụ sinh), sau đến vi trùng (bacterial infection, chữa bằng trụ sinh), rồi nấm (fungal infection, không chữa bằng trụ sinh), và ký sinh trùng (parasitic infection, không chữa bằng trụ sinh).]
Khi rát họng do siêu vi, chúng ta không đau dữ, và cũng hay có thêm những triệu chứng khác của bệnh cảm, cúm:
- Chảy mũi, nghẹt mũi
- Mắt đỏ, hoặc nhặm, khó chịu (irritation)
- Khan tiếng, ho, rát phía trên nóc miệng
Thường ta không sốt, không đến nỗi đừ lắm, nhưng vài loại siêu vi, như siêu vi cúm chẳng hạn, có thể làm ta nóng sốt, mệt mỏi, nhừ nhẫn, rã rời.
Còn bệnh đau họng do vi trùng streptococcus nhóm A gây những triệu chứng khác biệt:
- Đau dữ trong họng
- Nóng sốt (thường trên 100.4 độ F hay 38 độ C). (Ở nhà, chúng ta nên có cây nhiệt độ kế thermometer để đo và theo dõi nhiệt độ.)
- Nổi hạch đau ở cổ
- Họng khám thấy hạch hầu (tonsils, ở Mỹ đừng gọi hạch “a-mi-dan” không ai hiểu) sưng to, có mủ màu trắng
- Ta không chảy mũi, không nghẹt mũi, không nhậm hay đỏ mắt, không khan tiếng, không ho.
Rủi có những triệu chứng sau, chúng ta nên đi khám bác sĩ hoặc đến phòng cấp cứu của bệnh viện gấp:
- Khó thở
- Nước bọt tràn ra khỏi miệng vì ta không còn nuốt được nước bọt xuống cổ
- Cổ hoặc lưỡi sưng to
- Cổ cứng hoặc khó há miệng
Để xác định quả ta bị viêm, đau họng do vi trùng streptococcus nhóm A và cần chữa bằng trụ sinh, bác sĩ sẽ làm trắc nghiệm nhanh tìm vi trùng streptococcus nhóm A ngay trong phòng mạch (fast test) hoặc cấy trùng cổ họng ta, gửi đi phòng thí nghiệm, và sau 24-48 tiếng sẽ có kết quả. Phương pháp cấy trùng cổ họng chính xác hơn phương pháp trắc nghiệm nhanh làm tại phòng mạch.
Chữa trị đau họng
Rát họng do viêu vi, như khi bị cảm, cúm, thường sẽ đi khuất sau 4-5 ngày, chúng ta không nên lo lắm. Dùng trụ sinh không trị được rát họng do siêu vi, chẳng giúp ta mau bớt đau, còn khiến ta phải chịu những tác dụng phụ của thuốc trụ sinh, như nổi mẩn, tiêu chảy, hoặc những phản ứng nhạy cảm (allergic reactions) khác nguy hiểm hơn gây do thuốc.
Bác sĩ sử dụng trụ sinh không với mục đích chữa trị, chỉ để chiều lòng người bệnh thì thực không đúng với sách vở, và có thể còn làm hại họ.
Rát họng do bị cảm, cúm, chúng ta có thể tự chữa ở nhà, dùng các thuốc không cần toa bác sĩ như acetaminophen (Tylenol) hay ibuprofen (Motrin), naproxen (Aleve) cho bớt đau. Xúc cổ họng với nước muối (pha 1/4-1/2 thìa muối trong trong một tách nước ấm 8 ounces tức 250 ml) có thể giúp ta dễ chịu. Các thuốc xịt (sprays) hay kẹo ngậm (lozenges) trong chứa chất thuốc tê nhẹ cũng vậy. Các kẹo ngậm có lợi hơn thuốc xịt ở chỗ ở lâu trong miệng nên tác dụng lâu dài hơn, và còn giúp bớt khô cổ.
Đau họng do vi trùng streptococcus nhóm A (“strep throat”) ta chữa với trụ sinh, thường là Penicillin hoặc một thuốc anh em với Penicillin, uống 10 ngày hay chích chỉ một mũi thôi (thuốc chích đau, có thể gây tác dụng phụ nguy hiểm ngay nên nay các bác sĩ ít dùng). Sau 3 ngày dùng thuốc, nếu cổ họng bạn chưa bớt đau, hoặc có mòi còn nặng hơn, bạn nên đến khám bác sĩ lại.
Bệnh nào cách chữa nấy, không phải cứ rát đau cổ họng, chúng ta cần đến trụ sinh. Hầu hết những trường hợp đau cổ họng là do siêu vi, chúng ta có thể tự chữa ở nhà bằng những phương pháp giản dị trên, thường sau 4-5 ngày sẽ hết đau. Nếu có những triệu chứng của bệnh “strep throat” (họng đau dữ, nóng sốt, nổi hạch ở cổ sát gần chỗ họng đau, không chảy mũi, không nghẹt mũi, không nhậm hay đỏ mắt, không khan tiếng, không ho), chúng ta nên đi khám bác sĩ.
Và, nhà nhà chúng ta nên có cây nhiệt kế thermometer để đo, theo dõi nhiệt độ, nhiệt độ trên 100.4 độ F hay 38 độ C mới gọi là sốt, không nên sờ trán thấy âm ấm rồi đoán là có sốt; có sốt hay không, chúng ta cho bác sĩ biết, để giúp bác sĩ định bệnh nhanh chóng, chính xác hơn.
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức